Číslo 1 - Slavistický ústav Jána Stanislava SAV

SLAVICA SLOVACA • ROÈNÍK 39 • 2004 • ÈÍSLO 1KATARZYNA GMAJ *„Swój kawa³ek œwiata.“O £emkach ¿yj¹cych w pó³nocno-zachodniej PolsceGMAJ, K.: „A piece of world of their own.“ Of Lemkos in North-western Poland. Slavica Slovaca, 39, No. 1, pp.58-67. (Bratislava)The article is focused on following questions: how Lemkos, after their resettlement, found their place in the newterritory; What activities they undertook to retain their identity, living in dissipation among Poles. The article refers toLemkos’ living in strzelecko-drezdenecki district, lubuski voivodship experience. It is based on the research conductedin years 2000/2001. In its framework 16 in-depth interviews were conducted with those, who were resettled and the firstand second generation born in Western Poland. Additionally, five compositions written by 13-17 years old students, aswell as, observations conducted in £ugi, Chomêtowo, Dobiegniew and Strzelce Krajeñskie were used.Key words: Lemko. Resettlement. Private and ideological homeland. Space familiarization. Dual territorial identity.WstêpPo II wojnie œwiatowej miliony ludzi utraci³y swoj¹ ojczyznê narodow¹ i lokaln¹. Wysiedlenia,bêd¹ce efektem nowego powojennego porz¹dku i nowych granic, mia³y rozwi¹zaæ kwestiênarodow¹ w Europie Œrodkowej i Wschodniej. By³y one konsekwencj¹ triumfuj¹cego w XXwieku nacjonalizmu i wpisanej w niego idei pañstwa narodowego. Na skalê masow¹ wysiedlano:Niemców, Polaków, Ukraiñców, Wêgrów i innych. Wspólne by³o poczucie niesprawiedliwoœci,krzywdy i nieszczêœcia, wynikaj¹ce z pozbawienia ma³ej ojczyzny, „Heimatu.“ 1W ten kontekst masowych wysiedleñ wpisana jest tak¿e historia £emków przesiedlonychw wyniku „Akcji Wis³a“ na zachód Polski. W jaki sposób cz³onkowie tej spo³ecznoœci odnaleŸliswoje miejsce na obcej ziemi? Jakie dzia³ania podejmowali, aby zachowaæ swoj¹ odrêbnoœæ wœródpolskiej wiêkszoœci, ¿yj¹c w rozproszeniu z dala od gór? Poni¿szy tekst dotyczy doœwiadczeñ spo³ecznoœci³emkowskiej zamieszka³ej w powiecie strzelecko-drezdeneckim w województwie lubuskim. 2Materia³u dostarczy³o badanie, w ramach którego przeprowadzi³am szesnaœcie pog³êbionych wywiadówz mieszkañcami, okreœlaj¹cymi siê jako £emkowie. S¹ wœród nich osoby przesiedlone,pierwsze i drugie pokolenie urodzone poza £emkowszczyzn¹ oraz ksi¹dz prawos³awny – te¿ £emko.W tekœcie wykorzysta³am tak¿e pisemne wypowiedzi piêciu uczniów w wieku 13-17 lat, dotycz¹ceznaczenia obecnego miejsca zamieszkania i £emkowszczyzny oraz obserwacje poczynionepodczas pobytu w £ugach, Chomêtowie, Dobiegniewie i Strzelcach Krajeñskich.Sk¹d wziêli siê £emkowie na zachodzie Polski?Do 1947 r. £emkowie stanowili spo³ecznoœæ wiejsk¹. Zamieszkiwali zwarte terytoriumw Beskidzie Niskim. Od paŸdziernika 1944 r. do czerwca 1946 r., na mocy umowy o wymianie*Mgr Katarzyna Gmaj, Uniwersytet Warszawski, Wydz. Filozofii i Socjologii, Krakowskie Przedmieœcie, 26/28,00-927 Warszawa.1SAKSON, A.: Socjologiczne problemy wysiedleñ. In: Utracona ojczyzna. Przymusowe wysiedlenia, deportacje i przesiedleniajako wspólne doœwiadczenie, ed. A. Sakson – H. Or³owski, Poznañ : Instytut Zachodni, 1996, s. 146.2Tekst jest napisany w oparciu o moj¹ pracê magistersk¹ pt. W poszukiwaniu „korzennego domu.“ Pojêcie „ojczyzny“wœród £emków mieszkaj¹cych w powiecie strzelecko-drezdeneckim, obronion¹ w 2001 r. w Instytucie Socjologii, Wydz.Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Praca napisana zosta³a pod kierunkiem dra S³awomira £odziñskiego,na podstawie badania przeprowadzonego w latach 2000/2001. Oznaczenia w nawiasach po cytatach, s¹ kodamiwywiadów. M – mê¿czyzna, K – kobieta, liczba oznacza wiek respondenta, litery – miejscowoœci: S – Strzelce Krajeñskie,D – Dobiegniew, £ – £ugi, Ch – Chomêtowo. Liter¹ W oznaczone s¹ wypracowania uczniów.58