Číslo 1 - Slavistický ústav Jána Stanislava SAV

kania z Kultur¹ £emkowsk¹“ 14 spojrzeæ warto jako na przejaw „tradycji wytworzonej,“ którazajmuje miejsce obyczaju i jest wizj¹ przesz³oœci zbudowan¹ na potrzeby teraŸniejszoœci. Oczywiœcieinterpretowanie i powtarzanie tradycji ludowej nie przywróci jej do ¿ycia, pozwala jednakokreœliæ siê wspólnocie. Kultura ludowa staje siê jednym z elementów wyobra¿anej „ma³ej ojczyzny,“daje szansê na zakorzenienie siê. 15 Wprowadzanie obcych elementów kultury masowejstaje siê zagro¿eniem dla s³abn¹cej, bo pozbawionej w³asnego terytorium, kultury coraz bardziejrozproszonych i spolonizowanych £emków. St¹d taka dba³oœæ o zachowanie owej „tradycji wytworzonej,“jak najbardziej przypominaj¹cej orygina³. Odmienne stanowisko prezentuj¹ ci, którzystaraj¹ siê do kultury ³emkowskiej wprowadzaæ elementy kultury masowej, a tak¿e elementypolskie. Dla nich jest to rodzaj uatrakcyjnienia, dostosowania do wspó³czesnoœci. Nie bez wp³ywuna taki sposób patrzenia pozostaje zapewne coraz czêstsze zawieranie mieszanych ma³¿eñstw,ale tak¿e uczestnictwo w kulturze masowej.Stosunek do obecnego miejsca zamieszkaniaOpuszczaj¹c rodzinn¹ ziemiê £emkowie byli ch³opami, to pomog³o im zaakceptowaæ nowemiejsce, pomimo tego, ¿e wiêkszoœæ z nich wed³ug relacji nigdy nie pogodzi³a siê z krzywd¹,która ich dotknê³a i nie przesta³a têskniæ za górami. Na zachodzie mogli jednak pracowaæ tak, jakprzed przesiedleniem. O pierwszym pokoleniu osadników mo¿na powiedzieæ, ¿e ¿y³o na granicydwóch œwiatów – by³o w okresie przejœciowym przemiany ch³opa w rolnika. W œwiecie tradycyjnychwartoœci ch³opskich ziemia by³a wartoœci¹ sam¹ w sobie, by³a „matk¹ ¿ywicielk¹,“ którejnale¿a³ siê szacunek. 16 Ludzie pomimo têsknoty za rodzinnymi stronami wype³niali swójobowi¹zek wobec ziemi – uprawiali j¹, jak najlepiej potrafili. Uznali j¹ za swoj¹ przez trud w ni¹w³o¿ony, dlatego oczekiwali od dzieci, ¿e przejm¹ po nich gospodarstwa. Jednak wraz z najstarszympokoleniem poma³u odchodzi „£emko – ch³op.“ Nawet, jeœli dzisiaj ktoœ zostaje na ziemi,to jest rolnikiem wykonuj¹cym zawód, jak ka¿dy inny. M³odsze pokolenia patrz¹ na ziemiêw kategoriach ekonomicznych – ma ona wartoœæ o tyle, o ile mo¿na siê z niej utrzymaæ na odpowiednimpoziomie. £emkowie wykorzystali mo¿liwoœci, jakie daje edukacja. Przenosz¹ siê domiasta, albo doje¿d¿aj¹ tam do pracy. Zaczynaj¹ wykorzystywaæ walory okolicy, w której mieszkaj¹,zarabiaj¹c na turystyce.Warto zatrzymaæ siê na chwilê nad grobami. Grzebi¹c na zachodzie Polski swoich najbli¿-szych, £emkowie uœwiêcaj¹ j¹ tymi prochami. Groby staj¹ siê miejscami odwiedzanymi przyokazji œwi¹t i nie tylko, miejscami, przy których spotykaj¹ siê bliscy, o które trzeba dbaæ i którezaœwiadczaj¹ o obecnoœci £emków na tych ziemiach. Cmentarz jest wiêc drugim, obok cerkwi,wa¿nym miejscem o znaczeniu sakralnym. Przestrzeñ uznana jest wiêc w pewien sposób za swoj¹.Nale¿y jednak zauwa¿yæ, ¿e na cmentarzach w Strzelcach i Dobiegniewie nie ma ani jednegopomnika z napisami w cyrylicy. 17 Nie ma te¿ krzy¿y prawos³awnych. Groby £emków niczym nieró¿ni¹ siê od mogi³ polskich, tak¿e te najnowsze. Groby ludzi z najstarszego pokolenia odró¿niaj¹siê jedynie egzotycznie brzmi¹cymi dla polskiego ucha imionami. Uwa¿ny obserwator odnaleŸæmo¿e zdjêcie zrobione w tradycyjnym stroju. Wiêkszoœæ rozmówców zapytanych, dlaczegotak siê dzieje, nie potrafi³a odpowiedzieæ. Ci, którzy odpowiadali, twierdzili, ¿e nie chc¹ siêwyró¿niaæ. Pojawia³y siê obawy przed aktami wandalizmu. Jeœli wiêc ujmiemy to jako wskaŸnikswobody zachowañ, to musimy dojœæ do wniosku, ¿e jest ona ograniczona, pomimo innych zna-14To druga du¿a ³emkowska impreza w okolicy. Organizuje je Stowarzyszenie £emków. Oprócz tego tak, jak przed laty,spotykaj¹ siê nadal na weselach, chrzcinach, komuniach i „Ma³ance.“15Pojêcie „tradycji wytworzonej“ zaproponowa³ E. Hobsbawm – za BURSZTA, W. J.: Antropologia kultury. Poznañ :Zysk i S-ka, 1998, s. 170-171.16STYK, J.: Stare i nowe systemy wartoœci ludnoœci wiejskiej w Polsce. In: Przegl¹d Socjologiczny, 1995, tom. XLIV,s. 106, 111.17Oba cmentarze s¹ komunalne i grzebie siê na nich zmar³ych bez wzglêdu na wyznanie.65