Číslo 1 - Slavistický ústav Jána Stanislava SAV

wa³a, ¿e tu £emkowie ostali siê przy tych swoich tradycjach. (...) Ksiê¿a ³emkowscy to jest autorytet(M45£). Aleksander Posern-Zieliñski 11 badaj¹c Poloniê amerykañsk¹ stwierdzi³, ¿e na obczyŸniewzros³y œwieckie funkcje parafii. Zjawisko to nazwa³ „hipertrofi¹ pozareligijnych funkcjiparafii.“ Podobn¹ sytuacjê mo¿na zauwa¿yæ w £ugach i Brzozie. Parafia jest niew¹tpliwieinstytucj¹ wzmacniaj¹c¹ etnicznoœæ. Oprócz funkcji religijnych w ramach parafii podejmowanes¹ inicjatywy o charakterze typowo œwieckim. Ksi¹dz wystêpuje w rolach: kap³ana, nauczycielajêzyka i religii oraz organizatora zimowego i letniego wypoczynku. Za swój obowi¹zek uwa¿a,aby ka¿de dziecko przynajmniej raz do roku odwiedza³o £emkowynê. Podró¿e przyczyniaj¹ siêto do utrwalania œwiadomoœci pochodzenia, zachowania odrêbnoœci wobec Polaków. Staj¹ siêtak¿e bodŸcem do uczestniczenia w zajêciach religii i jêzyka ³emkowskiego, które dzisiaj prowadzones¹ ju¿ w ramach zajêæ szkolnych.£emkowie na zachodzie Polski ¿yj¹ w coraz wiêkszym rozproszeniu. Wielu z nich przeprowadzi³osiê i na co dzieñ, co przyznaj¹ z ¿alem, nie utrzymuj¹ ze sob¹ kontaktu. Jak podkreœlawiêkszoœæ z rozmówców – jedn¹ z niewielu okazji do wspólnych spotkañ jest „Watra.“ W lokalnej„Watrze“ bior¹ udzia³ nie tylko mieszkañcy £ugów i okolicy. Zje¿d¿aj¹ siê te¿ ci z wiêkszychmiast – ze Szczecina, Gorzowa i Poznania. Jak narodzi³a siê „Watra“ w £ugach? Na wybórmiejsca wp³yw zapewne mia³o to, ¿e mieszka tu spora w porównaniu z innymi miejscami grupa£emków i to, ¿e miejsce to zawsze odznacza³o siê wiêksz¹ swobod¹ zachowañ. Przedstawicieleœredniego pokolenia wspominaj¹, ¿e jeszcze w czasach m³odzieñczych organizowali spotkaniaprzy ognisku, na brzegu jeziora. To one spontanicznie przerodzi³y siê w lokaln¹ Watrê, któraodbywa siê w pierwsz¹ sobotê po œwiêtym Piotrze i Pawle, czyli po 12 lipca. 12 Z roku na rokliczba jej uczestników jest coraz wiêksza.Impreza tradycyjnie rozpoczyna siê od uroczystego rozpalenia ogniska przez najstarszego£emka z £ugów. Na scenie wystêpuj¹ zaproszone zespo³y. Kiedy milkn¹, ustaje taniec, a z poszczególnychsto³ów, zajmowanych przez wielopokoleniowe rodziny, dobiegaj¹ œpiewy. Uczestnicyzabawy odwiedzaj¹ siê przy sto³ach, aby porozmawiaæ z dawno niewidzianymi znajomymi.Zabawa trwa do rana. To jest takie odtwarzanie, przypomnienie tej £emkowyny te ogniska tewatry. (K74Ch). Spotkanie w £ugach jest wiêc symbolicznym powrotem w góry. Dla najstarszychpowrotem do rodzinnej ziemi, dla m³odszych wspania³¹ zabaw¹ i potwierdzeniem tego, ¿eniczego chyba nam nie zrobili. Poniewa¿ spotykamy siê. Przyje¿d¿amy z du¿ych dalszychmiejscowoœci i jesteœmy razem (K35D).To, ¿e „Watra“ jest kawa³kiem £emkowyny przeniesionym na zachód Polski, widaæ szczególniewtedy, gdy w pewnym momencie £emkowie gromadz¹ siê wokó³ ogniska i razem œpiewaj¹.Œpiew jednoczy ludzi w ró¿nym wieku: tych, którzy spêdzili w górach swoj¹ m³odoœæ i tych,którzy urodzili siê na zachodzie, ale wci¹¿ pamiêtaj¹, gdzie jest ich korzenny dom (W4). Jest towiêc przypominanie i odtwarzanie zarazem. Szczególne znaczenie ma obecnoœæ najstarszych,pamiêtaj¹cych ¿ycie w Beskidzie. Buduj¹ oni pomost pomiêdzy przesz³oœci¹ i teraŸniejszoœci¹.S¹ kimœ w rodzaju pos³añców z przesz³oœci. Tak d³ugo jak oni ¿yj¹ przesz³oœæ nie mo¿e zamieniæsiê w abstrakcyjn¹ historiê. Ich obecnoœæ jest poœwiadczeniem doœwiadczonej rzeczywistoœci,a nie wiedzy abstrakcyjnej, naukowej, pochodz¹cej z ksi¹¿ek. 13Wœród uczestników „Watry“ przewa¿aj¹ £emkowie, choæ w ostatnich latach przybywa te¿wielu Polaków. Impreza jest mo¿liwoœci¹ zaprezentowania kultury ³emkowskiej. Z drugiej strony,coraz czêœciej s³yszy siê jednak na Watrze jêzyk polski. Pojawianie siê nie³emkowskich elementówna Watrze ma swoich zwolenników i przeciwników. Na „Watrê“ czy gorzowskie „Spot-11POSERN-ZIELIÑSKI, A.: Tradycja a etnicznoœæ. Przemiany kultury Polonii amerykañskiej. Ossolineum 1982, s. 118.12W 2003 r. odby³a siê trzynasta „Watra“ w £ugach.13Zastosowa³am tu analogiê wobec udzia³u weteranów w norweskich obchodach rocznicy zakoñczenia II wojny œwiatowej.Por. ERIKSEN, A.: Memory, History, and National Identity. In: Ethnologia Europea, 1997, è. 27, s. 136.64