Číslo 1 - Slavistický ústav Jána Stanislava SAV

Te wydarzenia sprawi³y, ¿e spo³ecznoœæ ³emkowska, odepchniêta przez koœció³, faktyczniezosta³a bez œwi¹tyni i kap³ana. Ale po kilku latach, jak £emkowie doznali takiego upokorzenia,no to wtedy postanowili gdzieœ sobie znaleŸæ swój k¹t do odprawiania mszy. I wtedy poprosiliw³adze, ¿eby udostêpni³y ten koœció³ tutaj ewangelicki wtedy, ¿eby mogli sobie wyremontowaæi mieæ w³aœnie taki dom modlitewny. I w³adze siê zgodzi³y. I od tamtej pory jest jako cerkiew(M39£). Dodatkowym impulsem do starañ o w³asn¹ œwi¹tyniê by³o pojawienie siê ksiêdzaprawos³awnego. Ostatecznie za³o¿ono dwie parafie prawos³awne – w Brzozie i w £ugach.Cerkwie w £ugach pod wezwaniem Najœwiêtszej Marii Panny i w Brzozie pod wezwaniemœw. Micha³a Archanio³a powsta³y na miejscu koœcio³ów ewangelickich, zbudowanych z kamieniai ceg³y, a nie z drewna. Do dziœ w œwi¹tyniach zachowa³y siê œlady po niemieckich mieszkañcach.W Brzozie znajduje siê tablica upamiêtniaj¹ca parafian poleg³ych w I wojnie œwiatowej. W £ugachobok prawos³awnych przedstawieñ, z witra¿y spogl¹daj¹ postacie nieprzypominaj¹ce tychz ikon. Wnêtrza, które nie pasowa³y do obrz¹dku wschodniego, wype³niono „rekwizytami“ pozwalaj¹cymiuznaæ je za swoje. S¹: ikonostas, obrazy, krzy¿e, p³aszczenice i ewangelia, przywiezionez gór. W czasie nabo¿eñstwa rozbrzmiewa jêzyk starocerkiewno-s³owiañski. Miejsce tonale¿y do œwiata ³emkowskiego poprzez znaczenie nadawane mu przez wiernych. Architekturabudynków w ¿aden sposób jednak nie wskazuje, ¿e s¹ one miejscem kultu odprawianego w obrz¹dkubizantyjskim. Dopiero po przekroczeniu progu, wchodzimy w inn¹ rzeczywistoœæ. Alei w œrodku postronny obserwator odczuwa pewnego rodzaju dysonans. Zaskakuj¹ go bizantyjskieelementy, poniewa¿ spodziewa³ siê innego wystroju. Koœcio³y-cerkwie wpisane w krajobraztej ziemi nale¿¹ bowiem do dwóch œwiatów. Do œwiata ludzi, którzy je wybudowali, którzy kiedyœsiê w nich modlili, ale zmuszeni zostali do ich opuszczenia. Nale¿¹ te¿ do tych, którzy modl¹siê w nich dziœ, maj¹c œwiadomoœæ, ¿e daleko w górach s¹ œwi¹tynie, które opuœciæ musieli ponadpó³ wieku temu.Cerkwie na zachodzie s¹ kawa³kiem £emkowyny. Ich powstanie uznaæ mo¿na za jedenz kroków w przyswajaniu ziemi na Zachodzie. Tutaj w otoczeniu „swoich“ swobodnie realizowaæmo¿na potrzeby religijne, bo cerkiew: to takie swoje, swój kawa³ek œwiata. (M35£). Ksi¹dzwyg³asza kazania w swojej mowie, po ³emkowsku. Nabo¿eñstwa odbywaj¹ siê w jêzyku starocerkiewno-s³owiañskim,a kap³ani maj¹ ró¿ny akcent. £emkowie w swojej cerkwi pragn¹ s³yszeæswój akcent. Choæ niemal wszyscy przesiedleñcy byli greko-katolikami, nowe parafie by³yprawos³awne. Sta³o siê tak, poniewa¿ koœció³ greko-katolicki dla ówczesnych w³adz faktycznienie istnia³. Natomiast nowe parafie prawos³awne mog³y byæ zak³adane. £emkowie skorzystaliwiêc z mo¿liwoœci posiadania œwi¹tyni, w której nabo¿eñstwa bêd¹ w³aœnie odbywaæ siê w obrz¹dkubizantyjskim. Jak zauwa¿aj¹ autorzy zajmuj¹cy siê problematyka ³emkowsk¹, to chrzeœcijañskiobrz¹dek wschodni jest w przypadku tej grupy wyznacznikiem tego, co „swojskie“ i istotnymczynnikiem zachowania odrêbnoœci wobec polskiej wiêkszoœci 9 . Przyk³ad parafii w £ugachi w Brzozie jest tego potwierdzeniem. Respondenci podkreœlaj¹, ¿e prawos³awie i greko-katolicyzm³¹czy bardzo wiele. Co najwa¿niejsze obrz¹dek jest niemal identyczny. Dla nich najwa¿-niejsze jest to, ¿e msza odprawiana jest w „swoim“ jêzyku. 10Koœció³ prawos³awny jako instytucja nie jest zaanga¿owany narodowo, jednak na poziomielokalnym przyczyni³ siê do utrzymania ³emkowskiej odrêbnoœci. Moi rozmówcy przyznaj¹, ¿ecerkiew jest ostoj¹ tradycji i ¿e wokó³ niej skupia siê spo³ecznoœæ ³emkowska. Sprawia, ¿e ludziesiê spotykaj¹, maj¹ miejsce (...) religia zawsze by³a t¹ ostoj¹ tradycji. I to spowodowa³o, ¿e tu(na zachodzie Polski – przypis K.G.) £emkowie jeszcze tam trzymaj¹ siê. (...) Cerkiew spowodo-9DZIEWIERSKI, M. – PACTWA, B. – SIEWIERSKI, B.: Dylematy to¿samoœci. Studium Spo³ecznoœci ³emkowskiej w Polsce.Katowice : Randall & Sfinks, 1992, s. 123; MICHNA, E.: £emkowie. Grupa etniczna czy naród. Kraków : NOMOS,1995, s. 61.10Ewa Michna zwróci³a uwagê, ¿e przejœcie w ramach koœcio³ów o obrz¹dku bizantyjskim, nie jest najczêœciej ocenianenegatywnie, nie jest te¿ postrzegane jako zmiana wyznania. MICHNA, E.: £emkowie. Grupa etniczna czy naród, s. 102-104.63