Číslo 1 - Slavistický ústav Jána Stanislava SAV

ków wskazuj¹cych na poprawê sytuacji £emków. Byæ mo¿e wynika to z tego, ¿e dzisiaj okreœleniesiê jako £emko, okazywanie swojej odrêbnoœci jest przejawem aktywnej postawy, która masprzyjaj¹ce okolicznoœci. Umarli natomiast s¹ „pasywni,“ nie mog¹ siê broniæ i dlatego s¹ ³atwymcelem ataku. Grobów nie s¹ te¿ w stanie obroniæ ¿yj¹cy, bo niszczone mog¹ byæ skrycie. Niemo¿na wtedy u¿ywaæ argumentów, po które siêga siê w sytuacjach publicznych, gdy przedstawiasiê siebie jako £emko.W okreœleniu stosunku do obecnego miejsca zamieszkania pomocne s¹ pojêcia „ojczyznyideologicznej“ i „ojczyzny prywatnej.“ Autorem obu terminów jest Stanis³aw Ossowski. 18 Dlaniego, ojczyzna stanowi korelat pewnych postaw psychicznych, wchodz¹cych w sk³ad kulturowegodziedzictwa grupy spo³ecznej. Obejmuje pewne terytorium, kraj rodzinny oraz naród lubpañstwo. Gdy mówimy o osobistym stosunku jednostki do œrodowiska, opartym na wiêzi nawykowej,to mamy do czynienia z „ojczyzn¹ prywatn¹.“ „Ojczyzn¹ ideologiczn¹“ jest natomiastobszar, z którym zwi¹zana jest zbiorowoœæ terytorialna, do której jednostka nale¿y, wiêŸ z terytoriumwynika w tym przypadku z przekonania cz³owieka o uczestnictwie w grupie, a nie z jegobezpoœrednich prze¿yæ i wytworzonych drog¹ tych prze¿yæ nawyków.Na stosunek najstarszej generacji do ziem znajduj¹cych siê na zachodzie Polski niew¹tpliwywp³yw mia³o to, ¿e by³y one narzuconym miejscem zamieszkania. Ludzie przymusowo pozbawieniswojej „prywatnej ojczyzny“ – £emkowyny, now¹ ziemiê traktowali z dystansem. Kojarzy³a siêz krzywd¹, z któr¹ pogodziæ siê nie mogli. By³a dla nich obca: Moja mama mówi³a tak: ani nieboju¿ nie moje, ani ziemia. (...) Mnie te¿ obca. (...) Ojczyzna moja tam na £emkowszczyŸnie (K80Ch).Mimo ¿e u³o¿yli sobie tu ¿ycie, niektórzy z nich do koñca nie uznali jej za w³asn¹: to jakbypowiedzieæ szatnia. No, bo wiem, ¿e to nie moje, jakby siê zdawa³o. (...) Bo tak nie jestem przywi¹zana(K68S).Wœród starszych ludzi s¹ te¿ tacy, którzy nowe miejsce uznali za swoje, pozak³adali rodziny,maj¹ przyjació³, zadomowili siê. I jakby nie by³o ¿yjemy ju¿ 54 lata tutaj z tymi ludŸmi (K74Ch).Maj¹ swoj¹ cerkiew, zachowuj¹ w³asny jêzyk, przestrzegaj¹ œwi¹t wed³ug kalendarza juliañskiego,uczestnicz¹ w „Watrze“ i „Gorzowskich Spotkaniach z Kultur¹ £emkowsk¹.“ Na zachodziePolski s¹ groby ich bliskich, czêsto wykupili ju¿ miejsce na cmentarzu dla siebie. Otoczeni s¹dzieæmi i wnukami.Rozmówcy, którzy urodzili siê poza Beskidem, ziemie zachodnie traktuj¹ jako „swoje.“Zwi¹zani s¹ z nimi „wiêzi¹ nawykow¹.“ Jak sami czêsto zauwa¿aj¹, ich najwczeœniejsze wspomnieniazwi¹zane s¹ w³aœnie z tymi okolicami. Czêœciej od rodziców dostrzegaj¹ ich urok. Jest todla nich miejsce najlepiej znane. Zarówno doroœli, jak i m³odzie¿ dostrzegaj¹, ¿e podobny sentyment,jaki oni ¿ywi¹ do swoich okolic, rodzice i dziadkowie ¿ywili do £emkowyny.Najm³odsi ³emkowscy mieszkañcy powiatu drezdenecko-strzeleckiego spytani o znaczenieobecnego miejsca zamieszkania, pisz¹ o przywi¹zaniu do miejscowoœci, w której mieszkaj¹. Jabêdê wspomina³ We³min, Brzozê, bo tu ros³em, tutaj chodzi³em do szko³y. Bêdê wspomina³ o tym,jak spotykali siê znajomi £emkowie, rozmawiali, opowiadali o ¿yciu na £emkowszczyŸnie, jak œpiewalii têsknili za swoj¹ ziemi¹ (W2). Równie¿ ja jestem bardzo przywi¹zana do ziemi, w której siêwychowa³am. Z pewnoœci¹ gdybym musia³a j¹ opuœciæ, bêdê to robi³a z wielkim smutkiem i ¿alem(W1). Stwierdzaj¹, ¿e z zachodni¹ Polsk¹ zwi¹zani s¹ ich rodzice i przyjaciele, i ¿e oni sami najprawdopodobniejtutaj u³o¿¹ sobie ¿ycie. Nie zapominaj¹ przy tym, ¿e zwi¹zani s¹ równie¿ z inn¹ziemi¹ – z t¹, z której pochodz¹ ich dziadkowie, na której przez d³ugie lata têtni³o siê ¿ycie ³emkowskie.£emkowyna jest dla nich, jak to okreœli³ jeden z ch³opców, korzennym domem (W4).Fakt urodzenia i spêdzenia ¿ycia w miejscu innym ni¿ to, w którym ¿yli rodzice czy dziadkowie,powoduje u wiêkszoœci rozmówców pewn¹ rozterkê. Trudno im zdecydowaæ siê, które miejscejest naprawdê ich – czy to, gdzie siê urodzili i spêdzili ca³e ¿ycie, czy te¿ to, z którego pochodz¹18OSSOWSKI, S.: Analiza socjologiczna pojêcia ojczyzny. In: O ojczyŸnie i narodzie, Warszawa : PWN, 1984.66