Pokaż treść! - Śląska Biblioteka Cyfrowa

102 Czêœæ pierwsza: Tradycja i wspó³czesnoœæJêzyk komentuje rzeczywistoœæ, wiedza komentuje rzeczy i s³owa, sztukakomentuje ¿ycie, krytyka komentuje literaturê. Tytu³ bywa komentarzemdo dzie³a, dzie³o komentarzem do tytu³u 27 .Rozwijaj¹c tê myœl, mo¿na dodaæ, ¿e komentarzem do dramatu s¹ te¿oczywiœcie didaskalia, które stanowi¹ rodzaj performatywnej przestrzeni.S¹ one tym rodzajem komentarza, który mówi, jak odczytywaæ tekst g³ównydramatu i umo¿liwia tym samym spotkanie dwóch podmiotów — nadawcyi odbiorcy, ale didaskalia s¹ te¿ miejscem prezentacji pogl¹dów twórcy nasztukê. W twórczoœci Kajzara nie jest to jednak sprawa oczywista, bo didaskaliai tekst g³ówny nieustannie siê przenikaj¹, a monolog liryczny, rozbityna wiele g³osów, przydzielony wielu podmiotom (np. Trzema krzy¿ykami, W³osyb³azna), odsy³a od rzeczywistoœci teatru do rzeczywistoœci œwiata (a mo¿eodwrotnie?).Skoro dzia³anie jest istot¹ dramatu, mo¿na powiedzieæ, ¿e didaskalia,opisuj¹c dzia³anie, opisuj¹ dramat. Opisanie dramaturgii (które przywodzioczywiœcie na myœl Ró¿ewiczowsk¹ Stra¿ Porz¹dkow¹) staje siê narracj¹ o dramacie,dramat roztapia siê wœród didaskaliów; przestrzenie tekstu g³ównegoi pobocznego (rozumiane tu równie¿ dos³ownie jako przestrzenie zapisu)poch³aniaj¹ siê wzajemnie. Wynika to miêdzy innymi z faktu, ¿e tradycyjnagranica, oddzielaj¹ca przestrzeñ dzie³a od przestrzeni twórcy, zostajeprzesuniêta. Kajzar „wpisuje siebie w literackie utwory bez kamufla¿u i wstydliwoœci,zaznacza wyraŸnie ich autobiograficzny i bardzo osobisty charakter”28 . Twórca na ró¿ne sposoby wkracza do dzie³a (staje siê postaci¹ dramatu,alter ego dramatopisarza b¹dŸ ujawnia siê w didaskaliach czy wszelkichinnych wypowiedziach o charakterze autotematycznym, metateatralnym).To zaœ prowadzi do zacierania granic gatunkowych i sprawia, ¿e wieleutworów znajduj¹cych siê w zbiorach zatytu³owanych Sztuki teatralne lubSztuki i eseje trudno mianem sztuk opatrzyæ. Fakt ten pozwala postawiæ tezê,¿e dramat funkcjonuj¹cy w takich formach, jak opowiadanie, scenariusz, esejstaje siê komentarzem do samego siebie.27M. Bogdanowska: Komentarz i komentowanie. Zagadnienia konstrukcji tekstu. Katowice2003, s. 10.28S. Bardijewska: Helmut Kajzar — naiwnoœæ i okrucieñstwo. W: Eadem: W³asnaprzestrzeñ. Szkice o polskiej dramaturgii wspó³czesnej. Warszawa 1987, s. 205.