Pokaż treść! - Śląska Biblioteka Cyfrowa

260 Czêœæ druga: Przestrzeñ dramatyczna a przestrzeñ teatralnaPiek³o to podziemia, sfera diab³a i wody. Sferê podziemi, przesz³oœci³¹czono ze œmierci¹, nieba — przysz³oœci — z ¿yciem. Na ziemi ¿ycie i œmieræwspó³istnia³y.Trzy sfery œwiata: podziemi, ziemi i nieba wyobra¿ano najczêœciej przezobraz „drzewa œwiata” (czêsty motyw zdobniczy), ale te¿ i za pomoc¹ góry,domu, mostu, cz³owieka, statku. „Sfera œwiata kojarzona z pniem i konaramidrzewa — sfera podziemi — uwa¿ana by³a za starsz¹, pierwotn¹, a sferakojarzona z wierzcho³kiem drzewa — sfer¹ nieba — za m³odsz¹” 24 . W pogañskichœwi¹tyniach litewskich w centrum sta³ s³up symbolizuj¹cy „drzewoœwiata”.W tym kontekœcie Otello Nekrošiusa jest przedstawieniem czy — jakchce Rembowska — „laboratorium” œmierci, unicestwienia, zachwiania porz¹dkukosmicznego. Czy to bêdzie zalewana przez wodê wyspa, czy ton¹cystatek — oznacza destrukcjê, pogr¹¿anie siê w wodzie. Sytuacja stworzeniaœwiata z opowieœci bajecznej ulega w przedstawieniu Nekrošiusa odwróceniu.Kurczy siê œwiat, dzie³o aktu stworzenia.Tyka — miernik poziomu wody — na któr¹ trwo¿liwie spogl¹daj¹ bohaterowietragedii, jest wyraŸnym znakiem zbli¿aj¹cej siê katastrofy, wobecktórej wszyscy s¹ bezradni. Znika ona ze sceny w momencie, kiedy Otellodecyduje siê poddaæ nienawiœci do Desdemony. Potem pojawia siê w II akcie,aby znikn¹æ wraz z Desdemon¹. O znaczeniu tej miarki — masztu jakofigury porz¹dku œwiata œwiadczy fakt, ¿e po jego wyniesieniu zostanie podjêtapróba budowy masztu z kanistrów wype³nionych wod¹, próba oczywiœcienieudana. W miejsce masztu stanie ³ó¿ko — tratwa „rozbitków”. Niema ju¿ trójdzielnego œwiata. Wyeliminowana zosta³a „korona” drzewa œwiata:¿ycie i przysz³oœæ. Wszystko zmierza ku stawaniu siê przesz³oœci¹. Otellowysy³a zmar³ych w wy¿³obionych nieckach, sam równie¿ do takiej wsiada.W œwiecie Litwinów wszystkie rzeki sp³ywa³y ku podziemiom, ich nurt by³bowiem ukierunkowany na zachód 25 .O nieodwracalnoœci losu Desdemony œwiadczy scena w akcie II, kiedyEmilia z kopczyka piasku wygrzebuje wœród innych przedmiotów chustkêDesdemony (w wierzeniach litewskich jest m.in. przekonanie, ¿e dusze zmar-³ych mieszkaj¹ na piaskowej górze).Obmywanie, oklepywanie cia³a rêkami zmoczonymi w wodzie to symbolicznyakt zawarcia zbiorowego przymierza z krain¹ œmierci (lub z byciemw przesz³oœci), oswajania siê z ni¹. Oderwanie przez Otella Desdemony od24N. Veÿlius: Religia i mitologia dawnych Litwinów. „Polska Sztuka Ludowa. Konteksty”1993, nr 3—4, s. 129. Por. I. È epieneÿ: Historia litewskiej kultury etnicznej. Prze³.M. Jackiewicz. Kaunas 2000, s. 36—38, 129.25Rzeki by³y te¿ traktowane jako ³¹cznik miêdzy niebem i podziemiami. Wierzono,¿e sp³ywa³y z nieba do podziemi. Zob. N. Veÿlius: Religia i mitologia...