Pokaż treść! - Śląska Biblioteka Cyfrowa

218 Czêœæ druga: Przestrzeñ dramatyczna a przestrzeñ teatralnalorów estetycznych, kompozycyjnych czy funkcji referencjalnej. Zauwa¿myjednak, ¿e nawet jeœli zaistnieje znacz¹cy brak zgodnoœci materia³owej tego,co na scenie, z tym, co owe nieadekwatne substancjalnie znaki denotuj¹, toi tak rozumiemy i dostrzegamy, ¿e istnieje pomiêdzy noœnikiem a znaczeniemcoœ w rodzaju semiotycznej kongruencji, przyleg³oœci przestrzennej lubwynikania: jedno t³umaczy i uzasadnia zaistnienie drugiego w takim, a nieinnym kszta³cie. Nawet jeœli zanika podobieñstwo, ikonicznoœæ, to ³¹cznoœæpomiêdzy obydwoma œwiatami sygnalizuje funkcja indeksowa. A jej zaistnieniewarunkuje wspomniane rozwarstwienie temporalne. Bez niego teatrnie mo¿e zaistnieæ. Zauwa¿my wiêc, ¿e nawet jeœli teatr odchodzi od mimetyzmu,to niez³amana pozostaje zasada przyczynowoœci czy te¿ semiotycznejkongruencji: nawet jeœli materialne noœniki znaków nie s¹ podobne doswych denotatów w œwiecie fikcji, dobrane s¹ arbitralnie albo w ogóle ichw sensie materialnym nie ma, to i tak, dookreœlone przez wypowiedzi, gestykêi dzia³ania aktorów oraz ich sygna³y ostensywne, odnosz¹ siê do przedmiotówi kreuj¹ przestrzenie przynale¿ne postaciom, a wiêc œwiatom fikcyjnymczy wyobra¿eniowym 1 .Dotyczy to wszystkich innych elementów przedstawienia, w tym i markerówprzestrzeni. „Dekoracja” ma przylegaæ do niewidocznych przestrzeniza scen¹, implikowanych i diegetycznych, stanowi¹cych jej przed³u¿enie.Przestrzenie te s¹ realne dla postaci, ale dla nas, widzów, realna jest tylkoprzestrzeñ i zabudowa sceny. Jednak ustanowiona zostaje relacja pomiêdzyobiema przestrzeniami, ich wzajemne przenikanie oraz wynikanie, czyli przyczynowoœæ:zazwyczaj przyjmuje siê, ¿e wymodelowanie materia³owe i kompozycyjnesceny wynika z tego, jaki ma byæ przewidywany przez twórcówkszta³t œwiata kreowanego, fikcyjnego, niematerialnego, zamieszka³ego przezpostaci. W tym — jak powiedzia³em — zaznacza siê funkcja ikoniczna i indeksowascenografii. Ale dostrzegaj¹c cechy regu³ wymodelowania materia³usygnalnego na scenie, dostrzegamy inne zasady ich powstania,np. kompozycja kolorystyczna ca³oœci oparta jest na zasadach harmoniibarw rodem z malarstwa albo doborem przedmiotów nawi¹zuje do znane-1Nawet je¿eli szczotka klozetowa nie jest podobna do ber³a, jak w prapremierowymKrólu Ubu, to jej przyleg³oœæ przestrzenna do d³oni i ramienia aktora, odpowiedniegouk³adu zachowañ i wypowiedzi, dookreœla j¹ jako ber³o; w czasoprzestrzeni rzeczywistej,czyli w porz¹dku fenomenologicznym, jest substancjalnie nieadekwatnym rekwizytem,szokuj¹cym w swoim czasie elementem kostiumu, w czasie fikcyjnym, w porz¹dku umownym,jest ber³em rzeczywistym. Nieadekwatnoœæ materia³owa jest sygna³em bezpoœrednim,realnoœæ ber³a — poœrednim. Relacja jednego do drugiego jest w teatrze sensotwórcza,ba, œwiadczy o obranej stylistyce, mo¿e byæ wa¿nym elementem sygnalizuj¹cymfunkcjê estetyczn¹. Wszelako warunkiem relacji obu opisanych sfer czy przestrzeni jestich po³¹czenie w czasie teatralnym oraz w ci¹gu przyczynowo-skutkowym. Innymi s³owy,musi po³¹czyæ je funkcja indeksowa. Dzisiaj zasada semiotycznej kongruencji jestjednak coraz czêœciej prze³amywana.