Pokaż treść! - Śląska Biblioteka Cyfrowa

44 Czêœæ pierwsza: Tradycja i wspó³czesnoœæKiedy na scenie dostrzega siê proces kreowania w jego najdrobniejszychszczegó³ach, ma siê poczucie wspó³uczestniczenia w powstawaniu dzie³asztuki, wspó³uczestniczenia bêd¹cego wynikiem estetycznego doœwiadczaniaposzczególnych zdarzeñ, wyrwanych z przestrzeni codziennoœci i wrzuconychw przestrzeñ zatrzymania.W dramatach Stanis³awa Ignacego Witkiewicza œwiat w ca³oœci przesi¹kateatrem. Jak zaznacza Anna Krajewska w kontekœcie literatury XX wieku,„Dramat wch³on¹³ teatr jako temat i sposób swojej dekonstrukcji” 1 . Ujmuj¹cœwiat przedstawiony dramatów autora Szewców jako pewien zamkniêty mikrokosmosdziej¹cych siê wypadków, jako przestrzeñ ci¹g³oœci, dostrze¿emy,¿e wkracza w ni¹ od wielu stron rozbijaj¹ca spójnoœæ przestrzeñ zatrzymanateatru, która próbuje wielokrotnie redefiniowaæ jej poszczególne elementy,zaznaczaæ swoj¹ obecnoœæ jako swoistego wyk³adnika znaczeñ, zwracaj¹cjednoczeœnie uwagê na formê jako na istotê dzie³a sztuki. Owo wspó³przenikaniesiê przestrzeni ci¹g³oœci œwiata przedstawionego i komentuj¹cejprzestrzeni teatru staje siê wypadkow¹ zmiennego stosunku twórcy do dzie³a— budowania i pokonywania dystansu, mno¿enia ró¿norodnych planów„meta”, przywo³uj¹cych skojarzenia z sytuacj¹ próby teatralnej oraz paradoksalnejfunkcji jêzyka jako jednoczeœnie azylu i narzêdzia alienacji postaci.Twórca — dzie³oDramaturgia XX wieku, w tym bardzo wyraŸnie dramaturgia Witkacego,stawia przed odbiorc¹ istotny i zawik³any problem — zagadnieniestosunku autora do w³asnego dzie³a. Prze³om antypozytywistyczny zniós³co prawda odwieczny „kompleks” literatury, dla której realny twórca pozostawa³g³ównym interpretantem i wyznacznikiem znaczeñ, nie ustanowi³jednak ostatecznie pozycji autorskiej. Gdy utrwali³ siê pogl¹d, i¿ to jêzykjest prymarn¹ instancj¹ utworu literackiego, autor wkroczy³ do niegojako immanentna kategoria tekstowa. Sta³ siê zeœrodkowaniem dwóch œwiatów,dwóch przestrzeni — zewnêtrznej, rzeczywistej i wewnêtrznej, fikcjonalnej.W dramatach autora Matki obraz twórcy jest zaznaczany przez ró¿norodneelementy, rozpisany na czêsto bardzo wieloznaczne role. Nie pozostajeon w przestrzeni „oko³oscenicznej”, nieustannie wkracza w przestrzeñpostaci, ingeruje w ich poczynania, wskazuje, jak postêpowaæ — zak³óca tym1A. Krajewska: Osoba w dramacie i dramat osobny. W: Osoba w literaturze i komunikacjiliterackiej. Red. E. Balcerzan, W. Bolecki. Warszawa 2000, s. 259.