Pokaż treść! - Śląska Biblioteka Cyfrowa

Irena Górska: Przestrzenie teatru metacodziennego Helmuta Kajzara103Przestrzeñ podmiotu — przestrzeñ cia³aReprezentacji przedmiotu zawsze towarzyszy prezentacja podmiotu.M. Bogdanowska: Komentarz i komentowanieJeœli przyj¹æ, ¿e „na to jak komentator ustala swój tekstowy sposób bycia— swoj¹ podmiotowoœæ, wp³ywa tak¿e przedmiot komentowania” 29 , topowstaj¹ wówczas dwa zasadnicze pytania. Po pierwsze, co dzieje siê z podmiotem,gdy — mówi¹c obrazowo — rozpada siê dramat, i po drugie, copozostaje z dramatu, który wch³ania komentarz odautorski. Czy ci¹gle jeszczemo¿na wówczas mówiæ o dramacie b¹dŸ raczej o teorii dramatu wpisanejw dramat w³aœnie? Gatunek ten okazuje siê wtedy przestrzeni¹, w którejdochodzi do starcia miêdzy tekstem komentowanym i tekstem komentuj¹cym.Komentarz wpisany w utwór dramaturgiczny staje siê uczestnikiemdyskursu, swoistej rozgrywki miêdzy tym, co buduje rzeczywistoœæ przedstawion¹dramatu, a tym, co stanowi odautorski komentarz do tej¿e materii.Przedstawianiu rzeczywistoœci i tej kreowanej na u¿ytek sztuki, i tej —jak mówi Kajzar — „rzeczywistej rzeczywistoœci” — towarzyszy zawsze ujawnianiesiê podmiotu, nawet jeœli ten próbuje siê ukryæ za przyjmowanymirolami.W twórczoœci Kajzara du¿a czêœæ sztuk teatralnych jako zasadnicz¹ formêistnienia przyjmuje monolog. Monologizacja jednak — wbrew oczekiwaniom— nie ocala podmiotu, ale, wrêcz przeciwnie, sprawia, ¿e ulega onrozproszeniu, to zaœ prowadzi do zawieszenia normalnych relacji nadawczo-odbiorczych30 . Mo¿na powiedzieæ, ¿e w sytuacji, gdy rozpada siê dramat,rozpada siê jednolita to¿samoœæ podmiotu. Rozpraszaj¹c siê na g³osyanonimowych postaci, zaw³aszcza sobie ona obszary w³aœciwego dramatu,a czasem te¿ didaskaliów (w sytuacji, gdy w ich obrêbie zostaje przytoczonytekst g³ówny). Co wiêcej, mo¿na powiedzieæ, ¿e podmiot autorski ujawniaj¹cysiê w didaskaliach zrzeka siê swej w³adzy nad rzeczywistoœci¹ dramatu,staj¹c siê „dysponentem regu³”, sugeruje, jak móg³by zaistnieæ dramat,a sam siê wycofuje. Œwiadectwem takiej postawy jest utwór W³osy b³azna,który rozpoczyna siê s³owami:Sztuka ta jest zapisem dzia³añ, które zdarza³y siê (by³y grane) trwa³y chwilêi nigdy ju¿ nie wróc¹ nie powtórz¹ siê […] a teraz mo¿na czytaæ j¹ g³oœnolub cicho dramatyzowaæ wyobra¿aæ sobie projektowaæ na ka¿dym dowol-29M. Bogdanowska: Komentarz i komentowanie...30O sposobach funkcjonowania podmiotu w twórczoœci Kajzara i tendencji do monologowegokszta³towania wypowiedzi zob. E. W¹chocka: Autor i dramat...