Pokaż treść! - Śląska Biblioteka Cyfrowa

86 Czêœæ pierwsza: Tradycja i wspó³czesnoœæzmienia siê w ekwiwalent Hadesu, synkretycznych zaœwiatów, wspólnychjakby wszelkiej religii i wszelkiej poezji, wszelkiemu przera¿eniuspadania w nicoœæ i wszelkiej nadziei reinkarnacyjnej metamorfozy17 .Swojskoœæ miesza siê tu z uniwersalizmem, to, co pozornie bliskie, stajesiê odleg³e i nieuchwytne, przestrzeñ — jak chce tego autor — pozostaje przestrzeni¹dla innych wyobraŸni ni¿ jego w³asna, „nie obowi¹zuj¹c¹” (s. 635).Has³a topograficzne, konkrety, s¹ w œwiecie Karpowicza swoistymi markerami,na których rozpiêta jest przestrzeñ subiektywna, przepuszczonaprzez filtr œwiadomoœci bohaterów, ulegaj¹ca dowolnym odkszta³ceniom,zaburzeniom g³êbi i perspektywy. Umo¿liwiaj¹ one orientacjê w przestrzeni,która wydaje siê nieogarniona, pozbawiona wyraŸnych ram. Mo¿na bys¹dziæ, ¿e poprzez takie konstruowanie przestrzeni Karpowicz chce oddaæistotê wszelkich podró¿y myœlowych po niezliczonych wewnêtrznych pejza¿ach— „próbê nieskoñczonoœci”, jak sam mówi 18 . Jednoczeœnie przestrzeniew Karpowiczowym teatrze zagêszczaj¹ siê wokó³ bohaterów, potêguj¹cwra¿enie osaczenia, co z kolei œciœle wi¹¿e siê z u³omnoœciami ich kondycji 19 .Postaci tych dramatów zwykle dotkniête s¹ jak¹œ aberracj¹ — brakiem lubnadmiarem — np. „dziwny” Pasa¿er sparali¿owany strachem traci po³owêcia³a, a lêk potêguje dalej jeszcze postêpuj¹c¹ atrofiê („obcina³ i obcina nieludzkopo³owê radoœci oddychania, czucia zapachu ziemi, s³yszenia g³osów,szumu wiatru, smaku wody i chleba”, s. 158), z kolei tytu³owy cz³owiekz absolutnym wêchem obdarzony jest absurdalnym fenomenem, okupionymeliminacj¹ innych zmys³ów, fenomenem, u genezy którego le¿y piek³opermanentnego braku („Kiedy by³em g³odny, mój wêch potêgowa³ siê”,s. 535). Naruszenie integralnoœci ludzkiej istoty powoduje zak³ócenie spójnoœciosobowoœci i ci¹g³oœci istnienia. Nad wyraz dotkliwie odczuwa to Komiwoja¿erz Mam piêkn¹ kolekcjê no¿y, czyli pogrzeb przyjaciela, sam nazywaj¹cysiebie przerywañcem, któremu „drutowany” los nie pozwala niczegozamkn¹æ, scaliæ, skazuj¹c na wieczne niespe³nienie i niedokoñczenie. „Tê nieudan¹,kalek¹ paradoksalnoœæ, braki lub [...] niepotrzebny nadmiar swoichbohaterów [...] Karpowicz podkreœla jak gdyby po leœmianowsku” 20 , aleczêsto szuka usprawiedliwienia i sankcji dla ich zdeformowanego kszta³tuw motywach aktualnych i planie spo³eczno-politycznym. Bohaterowie po-17L. Eustachiewicz: Dramaturgia wspó³czesna 1945—1980. Warszawa 1985, s. 233.18Zob. „¯eby unikn¹æ szaleñstwa”. Na pytania Wandy Sorgente na temat dramaturgii i teatruodpowiada Tymoteusz Karpowicz. „Archipelag” 1985, nr 12, s. 6.19Mo¿na wiêc mówiæ o kolejnym wariancie popularnego we wspó³czesnej dramaturgiimotywu pu³apki. Zob. inspiruj¹ce rozwa¿ania A. Krajewskiej: Dramat wspó³czesny.Teoria i interpretacja..., s. 98 i nast.20M. Piwiñska: Zaczarowane ko³o Tymoteusza Karpowicza. „Dialog” 1969, nr 8, s. 122.