1Tz4Pwy

Sığınacaq, Sərhəd və İmmiqrasiya Məsələlərinə dair Avropa Qanunvericiliyi üzrə Vəsait
müəyyən edir ki, güc tətbiqi, xüsusən də həyatdan məhrumetmə ilə nəticələnən güc tətbiqi mütləq zərurətdən
irəli gəldikdə və ciddi şəkildə mütənasib olduqda 2-ci maddənin pozulması hesab edilmir. 331
Avropa İttifaqı qanunvericiliyinə əsasən Geri qaytarılma Direktivi məcburedici tədbirlərin tətbiqi ilə əlaqədar
qaydaları təsbit edir. Bu tədbirlər ən son variant kimi tətbiq olunmalıdır, mütənasib olmalıdır, məntiqəuyğun
fiziki gücdən istifadəni nəzərdə tutmalıdır. Həmin tədbirlər əlaqədar şəxsin ləyaqətinə və fiziki
toxunulmazlığına müvafiq qaydada hörmət etməklə həyata keçirilməlidir (8(4)-cü maddə).
Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasına əsasən bu Konvensiyanın 2-ci maddəsindən irəli gələn presedent
hüququ özbaşınalıqdan, zorakılıqdan və həyatdan məhrumetmədən, o cümlədən, aradan qaldırılması
mümkün olan bədbəxt hadisələrdən müdafiəni təmin etmək məqsədi ilə dövlət orqanlarının əməkdaşları
tərəfindən fiziki gücdən istifadəni tənzimləyən qanunvericilik bazasının, tənzimləyici və inzibati çərçivələrin
mövcud olmasını tələb edir. Kadrların tabeçilik strukturu, əməkdaşlar arasında əlaqə və münasibətlər və fiziki
gücdən istifadə zərurətinə aid qaydalar həmin qanunvericilik bazasında və çərçivələrdə birmənalı və adekvat
şəkildə əks olunmalıdır. 332 Üzv dövlətlər müvafiq əməkdaşlar tərəfindən istifadəsinə əsaslı olaraq icazə verilmiş
fiziki gücdən artıq gücün tətbiq edilməsinə və bunun xəsarətlə və ya ölüm halları ilə nəticələnməsinə
məsuliyyət daşıya bilərlər. Bunun üçün baş vermiş hadisə ilə bağlı cinayət işinin başlanması ilə nəticələnə
biləcək səmərəli araşdırmalar aparılmalıdır. 333
Məhkəmə belə bir qənaətə gəlmişdir ki, üzv dövlətlər əlaqədar şəxslərə zərər vurmamaq öhdəliyi ilə yanaşı
onların, o cümlədən, üçüncü tərəflər və ya özləri tərəfindən həyatdan məhrum edilməsindən və ya onlara ciddi
xəsarətlərin yetirilməsindən müdafiə etmək, həmçinin tibbi xidmət göstərmək öhdəliyini də öz üzərinə
götürmüşdürlər. Eyni zamanda, üzv dövlətin müdafiə etmək öhdəliyi əlaqədar şəxsə qarşı cinayətin
törədilməsinin qarşısını alan və əlavə olaraq bu cür cinayətlərin törədilməsindən çəkindirmə sanksiyalarını
özündə əks etdirən hüquqi normaların və müvafiq porosedurların, o cümlədən, cəzaların müəyyən edilməsi
vəzifəsini də nəzərdə tutur. 334 Burada əsas məsələ dövlət orqanlarının barəsində bildikləri və ya bilməyə borclu
olduqları həyat üçün real və ani bir riskin qarşısını almaq üçün onlardan məntiqli olaraq gözlənilənlərin
hamısını edib-etmədiklərindən ibarətdir. 335
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi fiziki gücdən istifadənin qanuniliyi məsələsini nəzərdən keçirərkən bir
neçə faktora diqqət yetirir, o cümlədən, qarşıya qoyulmuş məqsədin və baş vermiş insidentlə bağlı yetirilmiş
bədən xəsarətlərinin və həyat üçün təhlükənin xüsusiyyətlərinə. Məhkəmə konkret bir vəziyyətdə fiziki gücdən
istifadə hallarına, bunun bilərəkdən və ya təsadüfən baş verməsinə və müvafiq əməliyyatın planlaşdırılmış
xarakter daşıyıb-daşımamasına və nəzarət altında olub-olmamasına da diqqət yetirir.
Misal: Kayanın Türkiyəyə qarşı işində 336 Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi təkrarən bildirmişdir ki, üzv
dövlətlər fiziki gücdən istifadə məsələsini və həyatdan məhrumetmə ilə nəticələnə biləcək riskin dərəcəsini
mütləq nəzərə almalıdırlar.
Məhdudlaşdırıcı tədbirlərdən istifadə həyatdan məhrumetməni və ya ölümə yaxın hadisələrin, məsələn,
uzunmüddətli zərərə səbəb olan sui-qəsd cəhdinin baş verməsi ilə əlaqədar tətbiq edilən 2-ci maddə ilə yanaşı
məhdudlaşdırıcı tədbirlərdən istifadə nəticəsində məqsədə nail olunmadan əlaqədar şəxsə zərərin və ya
331 Styuartın Birləşmiş Krallığa qarşı (European Commission of Human Rights,Stewart v. the United Kingdom) (dec.) İnsan Hüquqları üzrə Avropa
Komissiyasındakı 10044/82 saylı, 10 iyul 1984-cü il tarixli işi; MakKanın və başqalarının Birləşmiş Krallığa qarşı (McCann and Others v. the United
Kingdom) Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsindəki 18984/91 saylı, 27 sentyabr 1995-ci il tarixli işinin 148-149-cu paraqrafları.
332 Makaratzisin Yunanıstana qarşı (Makaratzis v. Greece) [GC] Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsindəki 50385/99 saylı, 20 dekabr 2004-
cü il tarixli işinin 58-ci paraqrafı; Naçovanın və başqalarının Bolqarıstana qarşı (Nachova and Others v. Bulgaria) [GC] Avropa İnsan
Hüquqları Məhkəməsindəki 43577/98 və 43579/98 saylı, 6 iyul 2005-ci il tarixli işinin 96-cı paraqrafı.
333 MakKanın və başqalarının Birləşmiş Krallığa qarşı (McCann and Others v. the United Kingdom) Avropa İnsan Hüquqları
Məhkəməsindəki 18984/91 saylı, 27 sentyabr 1995-ci il tarixli işinin 161-ci paraqrafı; Velikovanın Bolqarıstana qarşı (Velikova v.
Bulgaria) Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsindəki 41488/98 saylı, 18 may 2000-ci il tarixli işinin 80-ci paraqrafı.
334
Osmanın Birləşmiş Krallığa qarşı (Osman v. the United Kingdom) [GC] Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsindəki 23452/94 saylı, 28
oktyabr 1998-ci il tarixli işi; Mastromatteonun İtaliyaya qarşı (Mastromatteo v.Italy) [GC] Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsindəki
37703/97 saylı, 24 oktyabr 2002-ci il tarixli işinin 72 və 73-cü paraqrafları; Finoqenovun və başqalarının Rusiyaya qarşı (Finogenov and
Others v. Russia) Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsindəki 18299/03 və 27311/03 saylı, 20 dekabr 2011-ci il tarixli işinin 209-cu paraqrafı.
335 Branko Tomaşiçin və başqalarının Xorvatiyaya qarşı (Branko Tomašić and Others v. Croatia) Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsindəki
46598/06 saylı, 15 yanvar 2009-cu il tarixli işinin 51-ci paraqrafı.
336 Kayanın Türkiyəyə qarşı (Kaya v. Turkey) Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsindəki 22729/93 saylı, 19 fevral 1998-ci il tarixli işi.
124