Detrez De sloop van Joegoslavië - Linkeroever uitgevers

SRSJ behaalden hun meeste stemmen de etnisch gemengde kiesdistricten, d. w. z. in (grote) steden als
Sarajevo, Tuzla, enz. (Dit verklaart terloops ook waarom de Bosnjakken, die van de drie naties in
Bosnië het meest verstedelijkt zijn, in de regel meer voor de civiele partijen gestemd hebben dan
Kroaten en Serven.) Bougarel (1992: 135) besluit dat in Bosnië "de homogenisering en de polarisering
van de nationale gemeenschappen niet ontstaan zijn uit de onmogelijkheid van een leven in gemeenschap,
maar uit het onvermogen er het bestaan van te zien."
Het stemmen voor etnische partijen werd geconditioneerd door sociale omstandigheden. Kiezers in
stedelijke en/of geïndustrialiseerde centra, en mensen met een hogere opleiding, stemden minder
homogeen voor nationalistische partijen. (Overigens gaat het in het geval van stedelingen en van hoger
opgeleiden vaak om dezelfde mensen.) Opmerkelijk is dat in districten met een grote migratie -
meestal emigratie van Kroaten en Serven uit de dorpen naar elders in Bosnië of Joegoslavië, en
immigratie van Bosnjakken uit de naburige dorpen naar de steden, verschijnselen die wijzen op
economische labiliteit en sociale spanningen - massaler gestemd wordt voor de nationalistische
partijen, ten koste van de civiele partijen. "Het lijkt dus gerechtvaardigd te stellen," schrijft Bougarel
(1992: 133), "dat de homogenisering van de stemmen van de diverse nationale gemeenschappen ten
voordele van de hun respectieve eigen partijen een soort van "nationalistische conversie" van sociale en
politieke frustraties geweest is." Met andere woorden, de Bosniërs stemden (ook) voor hun respectieve
nationalistische partijen uit protest tegen het meer dan veertig jaar oude beleid van de CBJ. Die proteststem
zou hun nog zuur opbreken.
Ten slotte zouden in gebieden als Hercegovina ook historische omstandigheden - de oude rivaliteit
tussen Kroatische en Servische boeren en Bosnjakse begs, de herinnering aan de slachtpartijen tijdens
de Tweede Wereldoorlog - een rol gespeeld kunnen hebben, en zouden Bosnjakken en in mindere mate
Serven, in tegenstelling tot Kroaten, niet door religieuze overwegingen gehinderd geworden zijn om
voor "ex-communistische" partijen te stemmen.
Wanneer we de "nationalistische stem" proberen te duiden in het licht van de uitslagen van de
opiniepeilingen en van Bougarel's kritische aantekeningen, dan wordt het duidelijk dat de Bosnische
samenleving op het einde van 1990 allerminst "verscheurd" was door
264