Vertrouwen in de school - Wetenschappelijke Raad voor het ...

toetsing en verdieping
Er zijn vele risicofactoren voor jongeren geïdentificeerd. Een deel van deze risicofactoren
hangt samen met de omgeving waarin het kind opgroeit, bijvoorbeeld
geweld in het gezin, schulden, een laag opleidingsniveau, of wonen in een onveilige
buurt. Andere risicofactoren hebben te maken met – min of meer – aangeboren
kwetsbaarheden. Kinderen verschillen bijvoorbeeld in temperament, in
angstigheid, prikkelgevoeligheid etc. Dergelijke kwetsbaarheden hoeven op
zich helemaal niet tot latere problemen te leiden, maar als er in de opvoeding en
ontwikkeling niet goed mee wordt omgegaan, kunnen ze wel uitgroeien tot risicofactor.
Wie bijvoorbeeld van nature een ongedurig karakter heeft meegekregen en
onvoldoende leert dat te hanteren, kan op school gedragsproblemen krijgen. In dit
verband zij overigens opgemerkt dat – blijkens recent onderzoek – ook de fysieke
ontwikkeling van de hersens tijdens de adolescentie wel eens een potentiële risicofactor
zou kunnen zijn (box 6.1)
Onderzoek wijst uit dat elke risicofactor op zich niet zo’n probleem hoeft te zijn,
maar vooral de optelsom van factoren kan schadelijk uitpakken. Hoe groter het
aantal risicofactoren – hetzij in het kind zelf, hetzij in zijn omgeving – hoe groter
de kans dat een kind problemen krijgt. Het blijkt dan ook onmogelijk een eenvoudig
oorzakelijk verband te leggen tussen specifieke risicofactoren en specifieke
uitkomsten. Eén bepaalde risicofactor kan bijdragen aan verschillende problemen,
en omgekeerd kunnen aan één bepaald probleem verschillende risicofactoren ten
grondslag te liggen.
Beschermende factoren temperen de (cumulatieve) effecten van risicofactoren. Ze
zijn een buffer die de effecten verzachten. Resnick vat de literatuur kort samen:
“Some of these most commonly cited crosscutting protective factors include a
strong sense of connectedness to parents, family, school, community institutions,
and adults outside of the family; the development and enhancement of academic
and social competence; involvement in extracurricular activities that create
multiple friendship networks and promote the experience of being in service to
others; and activities that deepen young people’s sense of confidence and competence.”
(2008: 142)
Het is een eenvoudig raamwerk dat echter goede handvatten biedt om de eerdere
bevindingen vanuit het veldonderzoek en ook de verwante literatuur in een
bredere context te plaatsen. Zo benadrukt Hermanns (2007: 39), en met hem veel
anderen, dat (vooral langdurige) armoede relatief vaak leidt tot risicocumulatie.
Armoede betekent niet alleen dat er weinig financiële middelen zijn om kinderen
goed op te voeden, er ontstaat ook een leefomgeving waarin allerlei negatieve
psychologische, pedagogische en somatische processen een rijke voedingsbodem
hebben. Dat uit zich in gezinsstress, minder responsief en meer autoritair opvoedingsgedrag
van ouders, meer conflicten binnen gezinnen, meer eenouderschap
147