Vertrouwen in de school - Wetenschappelijke Raad voor het ...

164 vertrouwen in de school
gen. Ten derde: de hoeveelheid reële onderwijstijd voor leerkrachten en reële leertijd
van leerlingen, die verminderd wordt door het verlies van tijd die men moet
besteden aan andere zaken dan lesgeven of herhaling van niet-begrepen stof als
gevolg van de cognitieve, sociale, culturele, etnische of religieuze samenstelling
van de leerlingpopulatie. Ten vierde: de totale hoeveelheid financiële , culturele
en sociale hulpbronnen die de ouders van leerlingen uit de specifieke populaties
bijeen kunnen brengen om het leerproces zo goed mogelijk te laten verlopen.
En ten vijfde: de uiteenlopende gemiddelde kwaliteit van de leerkrachten op
school.”
Onderzoekers hebben geprobeerd in kwantitatief onderzoek deze verschillende
potentiële mechanismen te isoleren en te becijferen wat hun positieve of negatieve
bijdrage aan de leerprestaties is, maar het ontwarren van verschillende mechanismen
blijft lastig en kan tot verkeerde conclusies leiden. Thrupp laat zien dat alle
afzonderlijke effecten vaak klein zijn. Uit zijn studie blijkt echter ook dat verschillende
effecten (zoals onderlinge vergelijkingen van leerlingen, managementproblemen,
ordeverstoringen) elkaar kunnen versterken en optellen tot een
substantieel nadeel voor leerlingen met veel sociaal-economisch zwakkere medeleerlingen
(Thrupp 1999). Gedetailleerde kennis over de praktische mechanismen
waarlangs schoolsamenstelling doorwerkt, blijkt onontbeerlijk om tot een werkzame
aanpak te komen. Naast de resultaten van grootschalig kwantitatief onderzoek
moeten daarom andere bronnen worden aangeboord.
Een alternatief is etnografisch onderzoek dat zich specifiek richt op de concentratie
van ‘overbelasten’. Men kan in de klas en op school zelf observeren wat daar
gebeurt. Valt daar bijvoorbeeld waar te nemen dat de betere leerlingen hulp geven
aan de zwakkere leerlingen? Dergelijk onderzoek zou kunnen verduidelijken wat
nu precies op school een compositie-effect kan verklaren. Als daardoor helder
wordt waarom bepaalde samenstellingen nadelig zijn en andere juist voordelig,
kan doelgerichter en intelligenter worden gemengd.
Helaas is er maar weinig van zulk onderzoek gedaan. Uit het schaarse etnografische
onderzoek naar het secundair onderwijs komt naar voren dat concentratie
van ‘overbelasten’ vooral de effectieve instructieduur en het schoolklimaat
negatief beïnvloedt (Devine 1996, Kleijer et al. 2004, Paulle 2005). Er ontstaan
scholen met een hoge concentratie leerlingen die zeer veel aandacht, structuur en
begeleiding nodig hebben. Leraren op deze scholen hebben te maken met grotere
aantallen leerlingen die niet goed kunnen voldoen aan de formele en informele
eisen van het onderwijsproces (‘ga zitten, doe je pet af, pak je boeken, zit stil en
luister naar mij’). Onder hen is een relatief groot aantal leerlingen dat verstorend,
intimiderend en soms gewelddadig gedrag vertoont. Hierdoor ontstaat op schoolniveau
een dynamiek die chaotisch en bedreigend is en die het leven op school
onvoorspelbaar, uitputtend en soms onveilig en beangstigend maakt. Dat leidt