Vertrouwen in de school - Wetenschappelijke Raad voor het ...

224 vertrouwen in de school
aantal malen hun hoofd gestoten in eerdere veranderingsaanpakken. Bovendien
waarschuwt Sunstein (2003) voor de “remarkable human tendency to conform”.
Conformiteit is het gevolg van zelfaanpassing van individuen aan de meerderheid,
meestal zonder enige discussie. De kudde biedt veiligheid en carrièretechnisch is
het vaak verstandig ‘de bazen’ te volgen (zie ook Verhaeghe 2002).
Uitvoeren actieplan: sturen en terugkoppelen
Schoolleiders dienen de veelal enigszins abstracte waarden en normen vervolgens
te concretiseren in de vorm van toetsbare, op gedragsverandering gerichte actieplannen.
Bestuurders maar ook externe belanghebbenden moeten hen daarbij
scherp houden (tegenbinding): doelen en middelen moeten uitzicht bieden op een
haalbaar en evenwichtig plan. Ze moeten bovendien de rust en zekerheid bieden
om de slag aan te gaan. Het persoonlijke voorbeeld van zowel schoolleiders als
bestuurders is, zeker als er ergens forse twijfels ontstaan of zich incidenten voordoen,
van groot belang: als het nodig is, moeten ze bereid zijn slag te leveren aan
het bestuurlijke front, bijvoorbeeld in de wisselwerking met beleidsmakers.
Vervolgens worden de resultaten daarvan teruggekoppeld naar waarden en
normen. Weer spelen naast de schoolleiders ook bestuurders een hoofdrol bij het
belonen van voortgang. Ze dienen een scherp oog te houden op de terugkoppeling
van de resultaten aan de gestelde doelen en, waar nodig, hun schoolleiders terzijde
te staan met advies. Cruciaal is de rugdekking die ze bieden in geval van de ‘ongevallen’
die zich onvermijdelijk in zo’n lang en veelomvattend veranderingsproces
voordoen. Zonder de zekerheid van die rugdekking worden vooral de onorthodoxe
trekkers aan de frontlijn onzeker en hun aarzeling wordt feilloos geregistreerd
door de afwachters. Stellig zijn dergelijke signalen belangrijker dan de
meer algemeen omhooggeschreven viering van successen: winnaars weten wel dat
ze hebben gewonnen maar verliezers staan niet graag alleen. Zo kristalliseert zich
over een periode van tijd een visie in de praktijk uit tot een breed gedragen raamwerk
voor het eigen en het collectieve handelen. Het veranderde gedrag leidt bij
gebleken succes ook tot een positieve bevestiging van de ‘nieuwe’ waarden en
instellingen en dus tot een versterking van het cultureel kapitaal. Het veranderingswiel
gaat dan op volle toeren draaien.
Op termijn zal in dat veranderingsproces de leerlingpopulatie van een school of
van een eenheid zich met een goede kans wijzigen. Met name wanneer de
instroom zich qua samenstelling langere tijd in een bepaalde richting ontwikkelt,
zal een school zich – bedoeld of onbedoeld – daarnaar voegen (Jungbluth 2005).
Op vmbo’s met een concentratie van ‘niet-kunners’ en ‘overbelasten’ gebeurt dit
mede doordat deze scholen extra geld ontvangen voor de bestrijding van onderwijsachterstand.
Dit geld wordt bijvoorbeeld geïnvesteerd in het verkleinen van
klassen (extra formatie), het verbeteren van de zorgstructuur door het aanstellen
van (extra) zorgcoördinatoren of het vormen van zorgteams en soms het inhuren