Vertrouwen in de school - Wetenschappelijke Raad voor het ...

toetsing en verdieping
begin van de jaren zestig, maar veel van de bevindingen zijn in later onderzoek
gerepliceerd (Cohn en Kottkamp 1993) en worden nu – bijna een halve eeuw later –
nog steeds geldig geacht (zie Richardson en Placier 2001, Fullan 2007: 132-138).
Volgens Lortie ligt de belangrijkste bron van bevrediging voor leraren in ‘psychic
rewards’, d.w.z. de directe omgang met leerlingen en de voldoening die leraren
ervaren wanneer zij erin slagen hun leerlingen iets te leren – de ‘vonk in de ogen’
als plots het kwartje valt. Dit is een bevinding die steevast in elk onderzoek
opnieuw wordt bevestigd (zie voor een Europees voorbeeld Huberman 1993 en
voor Nederlandse data ocw 1999). Lortie vroeg de leraren ook hoe ‘een goede dag’
eruit ziet. Zonder uitzondering draaiden hun antwoorden om wat er in de klas
gebeurt. Ze willen zich volledig kunnen richten op lesgeven en niet worden afgeleid
door allerlei organisatorische verplichtingen. “One senses their yearning for
uninterrupted, productive engagements with students” (Lortie 1975: 175). Redenen
voor ontevredenheid zijn dan ook al die zaken die hen van het primaire proces
afhouden, zoals lesonderbrekingen of papierwerk.
Uiteraard moet bij al deze gegevens worden bedacht dat ‘de’ leraar niet bestaat.
Binnen de groep van leraren bestaan grote verschillen, tegenstellingen en zelfs
belangenconflicten. Onderzoek van Van Veen et al. (2001)onder leraren in het
voortgezet onderwijs wijst op een diversiteit aan beroepsopvattingen. Een deel
van de leraren is meer leerstofgericht (d.w.z. stelt de kennisoverdracht en de leraar
centraal), een ander deel is meer leerlinggericht (d.w.z. stelt de leerling en zijn
leerproces centraal). De eerste resultaten van nog te verschijnen scp-onderzoek
bevestigen het onderscheid tussen leerstofgerichte en leerlinggerichte docenten.
Parallel daaraan loopt een verschillende waardering voor ‘het nieuwe leren’.
“Hoe langer de ervaring in het voortgezet onderwijs en hoe meer leerstofgericht,
hoe negatiever men is over de effecten van het ‘nieuwe leren’ voor het werk van
docenten. Leraren die meer leerlinggericht zijn en willen doorgroeien in management
en onderwijsontwikkeling, zien het nieuwe leren veel meer als een vooruitgang
voor het werk van docenten” (scp 2008: 272). Het scp vermoedt dat de
opkomst van de vereniging Beter Onderwijs Nederland (bon) voor een belangrijk
deel aan de frustraties van de eerstgenoemde, meer leerstofgerichte groep is toe te
schrijven.
Het verschil in beroepsopvattingen tussen leraren is niet statisch maar dynamisch.
Van Veen et al. (2001) laten zien dat de beroepsopvatting van leraren zich geleidelijk
aan in de richting van een meer leerlinggerichte houding ontwikkelt. Volgens
een onderzoek van tns nipo ervaren de leraren vooral een functieverbreding in
de sfeer van de zorg en de opvoeding. Ook op andere onderdelen verschillen leraren
onderling. Zo zijn sommige docenten vooral gericht op de klas en de leerling,
terwijl anderen ook gericht zijn op wat er buiten de klas gebeurt, in de relatie met
collega’s en in de schoolorganisatie (Van Veen 2001). Voorts laat Huberman (1993)
167