Vertrouwen in de school - Wetenschappelijke Raad voor het ...

152 vertrouwen in de school
te geven, en dat is ook precies wat uit de onderzoeksliteratuur blijkt. Het
spectrum van mogelijke determinanten varieert van beperkte bekwaamheden
van leerlingen, kenmerken van het thuismilieu en de leefomgeving tot allerlei
kenmerken van de school zoals schoolklimaat. Het blijkt dat al deze factoren
weliswaar correleren met voortijdig schoolverlaten, maar elk op zich nauwelijks
een verhoogde kans op uitval geven. Anders gezegd, de verklaarde variantie
van elke afzonderlijke risicofactor is klein. De beste – of beter gezegd: minst
slechte – voorspeller blijkt nog de sociaal-economische situatie (ses) van
ouders.
Waar het om gaat is – opnieuw – veeleer het aantal risicofactoren. Volgens Eimers
neemt de kans op voortijdig schoolverlaten aanmerkelijk toe als er sprake is van
meerdere risicofactoren tegelijkertijd. Bovendien, zo voegt hij daaraan toe,
moeten we niet alleen kijken naar risicofactoren, maar ook naar (recente) gebeurtenissen
die een leerling meemaakt in relatie tot school of daarbuiten. “Als dat
overwegend negatieve dingen zijn, wordt de kans op uitval plotseling veel groter
dan op grond van alleen de risicofactoren kon worden aangenomen” (Eimers
2006: 15). Het uitvallen van ‘overbelasten’ is volgens hem dus het resultaat van
twee soorten determinanten. Enerzijds zijn er achtergrondvariabelen 2 , d.w.z. de
min of meer gegeven en betrekkelijk stabiele risicofactoren, zoals aanleg van de
leerling, schoolklimaat en ses van de ouders. Anderzijds wegen voorgrondgebeurtenissen
mee, d.w.z. (een reeks van) stressful life events die de druk op het individu
zozeer vergroten dat hij uiteindelijk afhaakt, bijvoorbeeld scheiding van ouders,
problemen op school, ongewenste zwangerschap enzovoort (zie bijvoorbeeld Lehr
et al. 2004a).
Box 6.2 Emotioneel kapitaal
Frontlijnwerkers spreken – begrijpelijkerwijs - minder vaak in wetenschappelijk jargon over de
problematiek van ‘overbelaste’ jongeren dan de onderzoekers die hierboven werden aangehaald.
In ons veldwerk kwamen we veel frontlijnwerkers tegen die meer alledaags spreken in termen
van al het goede en kwade wat deze jongeren overkomt. Schooluitval is wat er gebeurt als het saldo
van goed en kwaad (te) negatief uitvalt.
Het gebruik van het beeld van een saldo of optelsom, doet denken aan het kapitaalbegrip dat in
wetenschappelijke en beleidskringen tegenwoordig populair is. Men spreekt daar veelvuldig over
sociaal kapitaal en cultureel kapitaal. Als je de woorden van de frontlijnwerkers zou willen ‘vertalen’
naar dit begrippenkader, zou je nog een derde type kapitaal kunnen introduceren, namelijk
‘emotioneel kapitaal’. Dit is het saldo van de emotionele inkomsten en uitgaven van het moment,
de optelsom van al het goede en kwade dat iemand overkomt, en vormt een buffer voor tegenslag.
Schooluitval van overbelaste jongeren is dan het resultaat van de uitputting van hun emotioneel
kapitaal als gevolg van teveel tegenslag en spanning in te korte tijd.