Treci broj - sic

18
paganstvu, a podaci o njihovoj hijerarhiji su skromni, ~ini se da je Perun, tvorac munje, bio
prvi me|u bogovima. Hriš}anstvo je prema Perunu iskazivalo naro~ito neprijateljstvo zbog
opasnosti da ga doskorašnji pagani ne izjedna~e s hriš}anskim Bogom.
Zlato. Zlato i “zlatan”, kao atribut i znak u tradicionalnoj kulturi, imaju neposrednu vezu
s Bogom, an|elima, svecima. U folklornim tekstovima koji su slavili ili veli~ali ovog ili onog
~ovjeka, ~esto je korišten epitet “zlatan”. Zlato je obilje`je i atribut onoga svijeta, kojim
se karakterišu sve `ivotinje i biljke, u vezi sa zlatom. Mo`e se re}i da su i zlatoruni oblaci
iz pjesme ustvari oblaci sa onoga svijeta. Tako su u isto~noj Srbiji zamišljali zagrobni svijet
kao mjesto gdje je sve od zlata. U gr~koj mitologiji zlatno runo, koje su tra`ili Argonauti,
~uva zmaj, koji bljuje plamen i nikada ne spava. Spas i blagostanje je zavisilo od toga
da li imaju runo ili ne. 2
Štap. Kao jedan od glavnih atributa u~esnika razli~itih obreda je štap. Posebna mo} pridavala
se štapu koji je bio u dodiru sa zmijom. U Bibliji prorok Mojsije nosi štap koji se
pretvara u zmiju, njime otvara izvor u stijeni. Štap postaje sredstvo tjeranja ne~istih sila,
izaziva~a prirodnih nepogoda, bolesti. Polodonosna funkcija štapa zastupljena je u ritualima
iskazivanja blagoslova, kada se njime dodiruju ljudi, stoka, obezbje|uju}i svima plodnost.
Kod Srba, posebna mo} pripisivana je štapu kojim bi ubili zmiju uo~i \ur|evdana: na
takav štap bi natakli zmijsku ko`u i njime tjerali stoku na prodaju. 3 Cijela religija biljaka i
drve}a po~iva na uvjerenju da se eliksir besmrtnosti nalazi u biljkama. Po legendi za
“travku `ivota” zna zmija.
Jahanje na štapu mo`emo dovesti u vezu sa vješticama koje, po legendama, jašu magi~nu
metlu. Pored metle, one u mitologiji jašu i na lopati, brani, brezovom štapu. Vještica je u
narodnoj demonologiji poznata kao `ena koja u sebi sadr`i crte realnog i demonskog bi}a.
Bliska je kategoriji „znaju}ih” ljudi, odnosno, ljudi koji posjeduju neko “nadznanje”. 4 Kako
jahanje na konju asocira na vojsku, osvajanje, svjetovnu mo} tako i jahanje na štapu
ukazuje na Savinu religijsku, duhovno-prosvjetiteljsku mo} koju donosi.
Zemlja. U slovenskim vjerovanjima, zemlja ima obilje`ja svetosti i ritualne ~istote.
U molitvama i basmama5 obra}ali su joj se istim molbama kao i bo`anskim silama. Predstave
o zemlji kao mjestu na kojem ~ovjek boravi, tijesno su vezane za pojam svog
roda i otad`bine. Svetost rodne zemlje odre|ivalo je i to što je ona „svoja” i što su u njoj
sahranjeni rodovski preci, roditelji.
Istakli smo ve} da je Sava prevashodno bio bog sto~arstva te da su odnosi izme|u Save
i vuka intimni i prijateljski. Evo jedne narodne pri~e, iz “Venca svetoga Save”, o tome kako
je postao vuk:
“Kada je Sveti Sava ~uvao ovce onda je imao i jednu ovcu razbludnicu, koja mu je bila
veoma mila, a imao je i jednog psa. Sveti Sava ka`e psu: “Hajde mi povrati ovce”. Pas ode
da mu povrati ovce, pa uhvati onu razbludnicu, te je zakolje. Sveti Sava kad vi|e to ra`ljuti
se, pa kako je imao uza se vazda duduk, udari onog psa dudukom preko le|a i ka`e mu:
“Hajde, nesiti vu~e, da Bog da vazda jeo, a nikada sit ne bio.” Pas onda pobjegne u planinu
i od njega postanu vuci.” 6
2
Goran Bud`ak, Antologija gr~kih mitova, Beograd, Dom i škola, 2006.
3 Slovenska mitologija - enciklopedijski re~nik, Beograd, Zepter Book World, 2001.
4
Isto
5 Basma - verbalni dio tajne bajanja, koju bajalice (`ene koje bajaju) izgovaraju pri bajanju. Basma je
shva}ana kao “instrument” posebne vrste, koji iz pradavnog vremena nosi ~udotvornu snagu, i ~iji
je zadatak da vrati narušeni poredak. Po namjeni, basme se mogu podijeliti na medicinske, privredne
i basme za društveni `ivot. Po strukturi, mogu imati oblik ustaljenih fraza, molitava, zaklinjanja ili
razvijenu si`ejnu shemu. Po pravilu, za svaku priliku postoji posebna basma, ali ima i slu~ajeva da
bajalice isti tekst prilago|avaju razli~itim namjenama, ili ga improvizuju. (Slovenska mitologijaenciklopedijski
re~nik, Beograd, 2001.)
6 Dragan Anti}, Ljiljana Cveki}, Venac Svetoga Save, Biblioteka “Glas Crkve”, posebno izdanje, knji-
ga VII, Šabac 1988.