You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
66<br />
Strah od<br />
stvarnosti<br />
O uobli~enju<br />
zastrašuju}ih<br />
tranzicijskih fragmenata<br />
Damir [aboti}<br />
Kad stvarnosti ne bismo pridodali golemu dozu<br />
mašte, ona bi stala.<br />
T. Eagleton<br />
Pisati o tranzicijskom kontekstu, uz sva intimna iskustva<br />
prošlosti i sadašnjosti, ali i uz neizbje`na iskustva<br />
literature, nije samo duhovna potrebe za kreativnim izra`avanjem<br />
ve} svojevrsni strah od stvarnosti. A strah<br />
od nje kao da stvara najbolju knji`evnost. Trebalo je da<br />
se dogodi ~itav rat kako bi se otkrili potencijali generacije<br />
naših pisaca koja je u njemu stasavala, trebalo je da<br />
progovore traume kako bi se knji`evnost pribli`ila realnosti<br />
postratnog haosa; trebalo je, na kraju krajeva, ostati<br />
krajnja ta~ka Evrope, da bi se imalo o ~emu pisati<br />
kad se jednom odavde ode.<br />
U savremenom kontekstu, kada su traume pozne<br />
postmoderne ve} uobli~ile misao o svijetu kao<br />
zaludnom ali i jedinom mjestu za ~ovjeka, bavljenje<br />
pisanjem ima u sebi neku skoro dirljivu, donkihotovsku<br />
iluziju da se taj svijet, ako se ve} ne mo`e<br />
popraviti, mo`e barem u~initi snošljivijim. Li~no nemam<br />
tu vitešku potrebu da uljepšavam svijet pisanjem<br />
bilo proze, bilo poezije, prije bih rekao da se<br />
pisanjem spašavam od stvarnosti koja mi se ponekad<br />
u~ini za~u|uju}e goropadnom, a ponekad ispra`njenom<br />
do te mjere da izgleda invalidno. Zapravo,<br />
trudim se da uhvatim u jezik, biraju}i rije~i što<br />
bri`ljivije mogu, one pri~e, ili barem detalje, koje tu<br />
stvarnost neprestano konstituiraju i neprestano je<br />
mijenjaju. Govorim o stvarnosti kroz koju se kre}em<br />
i koju oblikuje duh tranzicije, o aktuelnoj zbilji u<br />
kojoj se pisac mora osje}ati kao da je u egzilu, ne<br />
samo zbog ukupnog socijalnog, politi~ko-ideološkog,<br />
kulturnog konteksta ve} i zbog same ~injenice<br />
da govori iz jednog malog jezika, s ruba Evrope,<br />
~ak, izvan nje. U takvim okolnostima, i u vje~itom<br />
iš~ekivanju odga|ane budu}nosti, mogu samo da se<br />
prepustim nadi, jer u svijetu koji je indeterminiran<br />
ni o~aj nije mogu}, kako re~e Eagleton.<br />
Biti pisac u bosanskohercegova~koj, nadasve<br />
inspirativnoj, ali i otu`no depresivnoj realnosti,<br />
privilegija je onih koji ne mogu, ili ne `ele, iz nje<br />
da odu kako bi je iz druge kulture sagledali s nostalgijom<br />
i pronašli u njoj skrivenu i surovu poeziju.<br />
Oni pisci koji još uvijek `ive ovdje po~esto su<br />
hendikepirani viškom poezije koja ih zna mu~ki<br />
zasko~iti i na tramvajskoj stanici u vidu trenutnog<br />
prizora solidarnosti kad ruke jedna drugoj pru-<br />
`aju sitne kovanice.<br />
Knji`evnost u egzilu, što je sintagma koja ve} pomalo<br />
zvu~i pomodno, nastaje u opuštenijim okolnostima.<br />
Njeni pisci nemaju problema s kojim se suo-<br />
~avaju oni u našoj kulturi. Prije svega nemaju sv-akodnevnih<br />
egzistencijalnih muka; ne moraju maštovitoš}u<br />
zavaravati vlasitu zbilju; oni, napose, ne `ive<br />
u okru`enju stalnog epskog naboja koji vješto instalira<br />
ubila~ku nesnošljivost prema drugom i druga~ijem...<br />
No zato je njihova drama višeg reda, ontološka<br />
i metafizi~ka, moglo bi se re}i, a samim tim daleko<br />
zna~ajnija, budu}i da su kao slobodni apatridi<br />
primorani da pristanu na toliko omra`en i obesmišljen<br />
liberalno-kapitalisti~ki poredak gdje se ipak sasvim<br />
lagodno mo`e `ivjeti od pisanja knjiga koje<br />
nerijetko i stereotipno predo~avaju balkanske prilike<br />
zapadnja~kom ~itaocu.<br />
Jasno mi je da postoji opasnost da se ovakav stav<br />
mo`e protuma~iti i kao osu|ivanje, što mi nije namjera,<br />
ili kao ostraš}enost koja izlazi iz okvira akademskog<br />
istan~anog ukusa, što je mo`da ta~no, ali moju<br />
ironiju ne legitimira samo ukupan socijalni i kulturni<br />
kontekst iz kojeg govorim ve} i svjesno pozicioniranje<br />
mjesta govora kao rubnog i u odnosu na<br />
stvarnost pisca u egzilu i u odnosu na institucionalnu,<br />
centraliziraju}u diskurzivnu praksu etno-nacionalnog<br />
i arhai~no-romanti~arskog kanoniziranja bh.<br />
knji`evnosti i njene kulture.<br />
No neka to bude shva}eno tek kao uzgredna<br />
opaska. Jer ono što me navodi na misao da pisanje<br />
u ovakvom okru`enju i nije toliko besmislen i uzaludan<br />
posao ima sasvim druga~iji povod – jednostavno<br />
pitanje koje pisac po~esto postavlja samome<br />
sebi: ~emu uopšte pisanje i kakav odnos uopšte zauzeti<br />
prema stvarnosti koja ~esto plaši? To mo`e<br />
nekom zvu~ati i kao banalnost. Pa iako pisci rade<br />
istu stvar, tj. pišu, ~ine to iz razli~itih pobuda i na<br />
razne na~ine, od kojih ni jedan nije opšteva`e}i. No<br />
ovdje mislim na mla|e pisce i spisateljice, one koji<br />
se tek afirmiraju i kojima takva pitanja mogu biti<br />
zna~ajna. Onim nešto starijim i odavno afirmiranim<br />
znalcima zanata to ne mora biti va`no, jer njih je<br />
ve} kanonizirala nacionalna knji`evnost i to je<br />
dovoljan razlog da se i dalje dr`e pera. Vjerujem da<br />
se mnogi od njih, shodno narcisoidnoj nadmenosti<br />
malih kultura, ne bi mogli ni sjetiti kad su ni zašto<br />
su uopšte postali pisci.<br />
Tranzicijske teme postaju izgleda najzanimljive<br />
mla|im stvaraocima kojima je naslje|e postmodernog<br />
relativizma olakšalo da u|u u knji`evnost, ali<br />
koje je i zagušilo njen prostor tzv. light-literaturom<br />
od koje oni prave zna~ajan otklon. Valjalo bi ovdje<br />
spomenuti da je upravo postmoderna osvijestila kako<br />
je tr`išna ekonomija afirmisala knji`evnost tretiraju}i<br />
je kao robnu proizvodnju. Knji`evnost se<br />
„otvorila”; ona modernisti~ka figura umjetnosti –<br />
kula od bjelokosti – postala je kula od ebanovine, bez
Change language