Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
70<br />
Trivijalna ~udovišta<br />
postmodernizma:<br />
Hazarski re~nik ili o paradoksu<br />
Pavi}eve “po-etike”<br />
Anela Hakalovi}<br />
Odre|ena na ovaj na~in, historiografska metafikcija<br />
pojavljuje se kao jasan oblik antitotalitarne i antiideologijske<br />
naravi postmodernizma, ali i kao produkt<br />
njegovog skepticizma. Postmodernizam, izme|u ostalog<br />
karakteriše i povratak, ali i redefiniranje pojmova<br />
povijesti i politike, koji sada zahtijevaju jedan poseban<br />
me|uodnos, kriti~ko propitivanje lišeno esencijalisti~kih<br />
utemeljenja i ontološke prtljage.<br />
I.<br />
Tridesetog novembra prošle godine umro je<br />
Milorad Pavi}; pisac koji je, prema stavovima (post)jugoslovenske<br />
kritike, na naša podru~ja na velika<br />
vrata uveo postmodernu knji`evnost. Postmodernisti~ka<br />
paradigma, koja se pripisuje poetici ov-og pisca,<br />
najviše se vezuje za formu, prvenstveno njegovog<br />
Hazarskog re~nika (1984) koji, kao roman-leksikon<br />
u 100 000 rije~i, dosljedno provodi postmodernisti~ke<br />
pripovjedne strategije fragmentarnosti, igre, relativizacije,<br />
slu~ajnosti, protuslovlja; one strategije<br />
koje se ve`u prvenstveno za na~ine postmodernog<br />
pisanja 1 . Pavi}ev roman ubraja se i u okvir takozvane<br />
historiografske metafikcije ~iji je osnovni cilj dovo-<br />
|enje u bliski susret dva, tradicionalno suprotstavljena<br />
diskursa, historiografije i fikcije, da bi se zatim<br />
osporila logika na kojoj spomenuti diskursi utemeljuju<br />
svoje istine. Cilj ovog postupka jeste i svojevrsna<br />
skepsa koja dovodi u pitanje naše povjerenje u<br />
ove diskurse. Historiografska metafikcija je u okviru<br />
poetike postmodernizma mo`da najoptimalniji izraz<br />
postmodernisti~ke politi~nosti, jer kroz skepsu i relativizam<br />
osporava svaki oblik ideologijskog promišljanja<br />
i pokušaja zasnivanja “velike pri~e”.<br />
Bez obzira na odbijanje postmodernizma da se<br />
obuhvati nekom jasnom i preciznom definicijom, ip-<br />
ak mnogi teoreti~ari odre|uju zemljovid postmodernoga<br />
(Andreas Huyssen) ili ga pokušavaju svrstati u<br />
jasan kulturni, politi~ki kontekst, odre|uju}i ga kao<br />
kulturnu dominantu kasnog kapitalizma (Frederic Jameson),<br />
vezuju}i ga na taj na~in za jedan duhovni, politi~ki<br />
i kulturni obzor nastao pod okriljem liberalnog<br />
humanizma. U tom smislu, `elim postaviti i pokušati<br />
odgovoriti na pitanje kako se u prostorima koji se<br />
nalaze izvan spomenutog obzora realizira postmodernisti~ka<br />
paradigma, da li prostor koji poznaje samo<br />
odjeke postmodernizma mo`e proizvesti roman koji<br />
}e biti reprezentativan primjerak poetike postmodernizma<br />
i da li u tom ne-prostoru postmodernizma<br />
mo`e nastati njegov optimalni izraz koji }e biti<br />
proglašen prvim romanom 21. vijeka.<br />
Namjera ovog rada nije pokušaj dislegitimacije<br />
Pavi}evog djela niti opovrgavanje njegove knji`evno-umjetni~ke<br />
vrijednosti, nego tek ukazivanje<br />
na to da poetika postmodernizma jasno iskazuje to<br />
da je Zapad zakora~io u svijet u kojem moderna<br />
forma nije bila primjerena postmodernom stanju, te<br />
da Hazarski re~nik, ako se u njegovu interpretaciju<br />
uklju~e ne samo literarni kodovi (njegova tekstualna<br />
stvarnost), nego i izvanliterarni koji podrazumijevaju<br />
kod produkcije, ali i kod recepcije, predstavlja<br />
svojevrsni paradoks, jer iskazuje nemogu}nost<br />
pavi}evske postmodernisti~ke poetike koja se ogleda<br />
u stalnoj subverziji ovog djela prema njegovom<br />
autoru, ali i obrnuto. Pavi}evi stavovi u pogledu<br />
tadašnje politi~ke situacije smještaju se u jasan referentni<br />
okvir koji mo`e biti nazvan nacionalizmom 2 .<br />
Stav da su Srbi onaj izgubljeni hazarski narod iz<br />
Hazarskog re~nika stvara jednu paradoksalnu situaciju<br />
u kojoj tekst romana, njegova forma i poeti~ka<br />
orijentacija bivaju osporeni od samog pisca i njegovog<br />
naknadnog interpretiranja vlastitog teksta. Bez<br />
obzira na barthesovsko postmodernisti~ko proglašenje<br />
smrti Autora, ovakvo naknadno dopisivanje<br />
zna~enja jasno povla~i jedno pitanje, ali i stav: da li<br />
je postmodernisti~ka (filozofska) paradigma dobila<br />
svoju trivijaliziranu verziju u prostorima koji nisu<br />
bili spremni za nju? Da li je zapadno (postmoderno)<br />
stanje u svojim ne-prostorima proizvelo trivijalna<br />
~udovišta (tekstove) koja nisu bila sposobna za svijet<br />
bez metanarativa?<br />
Današnje promišljanje o pojmu postmodernizma,<br />
koji je prema opštem konsenzusu ve}ine savremenih<br />
teoreti~ara na svom zalasku, mogu}e je iz dva osnovna<br />
rakursa; s jedne strane, postmodernizam se<br />
1 David Lodge u svojoj studiji Na~ini modernog pisanja izdvaja šest postupaka koji, prema njegovom stajalištu karakteriziraju<br />
knji`evnost postmodernizma (bitno je spomenuti da od tih šest postupaka, ~etiri se mogu primjeniti i na modernu prozu); to su postupci:<br />
protuslovlja, permutacije, prekinutog slijeda, slu~ajnosti, prekomjernosti i kratkog spoja. Lodge, David. Na~ini modernog<br />
pisanja. Ljubljana: GP: Delo. 1988. str. 280. Ove postupke mo`emo prona}i i u Hazarskom re~niku, tako se mo`e tvrditi da je to, po<br />
svojoj pripovjednoj formi, tipi~an roman postmodernisti~ke poetike. Me|utim, pripovjedne strategije koje navodi Lodge nemaju svrhu<br />
i cilj u sebi samima, nisu samo literarna ~injenica koja pronalazi isklju~ivo estetsko opravdanje, nego se`u dalje od toga i imaju za<br />
cilj i narušavanje odre|enih struktura, ne samo fikcionalnog, nego i objektivno egzistiraju}eg svijeta.<br />
2 O Pavi}evom prislanjanju ideološkim (nacionalisti~kim) obrascima duhovito govori Mirko Kova~ u svojoj polemi~koj knjizi pod<br />
naslovom Elita gora od rulje (2009), gdje isti~e da su slavu Pavi}evog najuspješnijeg romana gradili “oni koji ga nisu razumjeli”, te<br />
da je za njegovu slavu upravo presudno Pavi}evo agitiranje o tome da su Hazari 'srpska sudbina' Kova~, Mirko. Elita gora od rulje<br />
(polemika). Zagreb: Fraktura. 2009. str. 45.
Change language