Untitled - CEEMaR

Lala 1939-1945 27
naukowców Stacji Morskiej do wyjazdu do tak zwanej Generalnej Gubemii. Opuścili Gdynię
na początku października, zabierając ze sobą to, co wydawało im się wtedy najcenniejsze -
rękopisy swoich prac doktorskich. Terminy ich obrony na Uniwersytecie Jagiellońskim były
już wstępnie wyznaczone na grudzień 1939 roku. Po przyjeździe do Krakowa, udali się do
prof. Siedleckiego, który miał być ich promotorem. Zakładając rychłe uruchomienie Uniwersytetu
Jagiellońskiego, uzgodniono z profesorem, że A. Bursa znajdzie pracę u botanika, prof.
Władysława Szafera, W. Mańkowski i Z. Mulicki u prof. Siedleckiego, a W. Cięglewicz
u ichtiologa, emigranta z Rosji, prof. Fiodora Spiczakowa. Listopadowe aresztowania przez
Niemców naukowców z krakowskich wyższych uczelni, w tym prof. Siedleckiego, przekreśliły
te zamierzenia. Ostatecznie W. Cięglewicz osiadł na czas wojny w Mielcu, W. Mańkowski na
wsi w Krakowskiem, a Z. Mulicki w Krakowie. Rękopisy swoich prac doktorskich W. Cięglewicz
i Z. Mulicki ukryli w Krakowie u żony prof. Zygmunta Szantrocha, który zaginął bez
wieści w wojennej zawierusze. A. Bursa przez „zieloną granicę" przedostał się do Francji
i wstąpił do Wojska Polskiego. Borys Dixon, mając obywatelstwo brytyjskie, wyjechał z Litwy
do Władywostoku na Dalekim Wschodzie, a stamtąd do Australii, gdzie spędził wojnę. Prof.
Bogucki i dr Demel przebywali w Warszawie do powstania w 1944 roku.
Z grona pracowników naukowych Stacji Morskiej jedynie dr Demel zajmował się podczas
wojny działalnością naukową. Tę umożliwiała mu praca żony, która prowadziła małą
kawiarenkę. W trudnych latach okupacji przełożył na język polski trzy poważne dzieła (Osborna
„Pochodzenie i rozwój życia", Prenanta „Geografia zwierząt", Wernadskiego „Biosfera")
oraz napisał swoje najważniejsze dwie książki „Zwierzę i jego środowisko" oraz „Życie morza".
Korzystał przy tym z prywatnego księgozbioru zoologa, prof. Wacława Roszkowskiego.
Rękopisy prac składał u wydawcy Władysława Trzaski z nadzieją ich wydania po wojnie. Od
stycznia do lipca 1944 roku dr Demel uczestniczył w tajnym nauczaniu w Szkole Głównej
Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW) w Warszawie, prowadząc wykłady z biologii morza. Równolegle
wykładał w działającym za zgodą Niemców tak zwanym Liceum Rybackim (oficjalna
nazwa Prywatna Szkoła Rybacka II Stopnia dr. Franciszka Staffa), stanowiącym „przykrywkę"
dla tajnych wykładów SGGW. Dr Demel bardzo boleśnie przeżył Powstanie Warszawskie,
podczas którego zaginęła bez wieści jego żona.
Kiedy latem 1944 roku Armia Czerwona dotarła do Wisły i Wisłoka, na zajętych przez
nią terenach Polski znalazł się pracownik Stacji Morskiej W. Cięglewicz. W listopadzie tego
roku zgłosił się do władz Polski Ludowej w Lublinie. Skierowano go do zarządu Ligi Morskiej,
gdzie podjął pracę jako referent do spraw rybołówstwa morskiego. Na początku 1945
roku przeniósł się do Warszawy. W pierwszych dniach marca spotkał tam przypadkowo
dr. Demela, który niebawem nawiązał kontakt z Departamentem Morskim Ministerstwa
Przemysłu. Obydwaj zostali włączeni do tak zwanej Morskiej Grupy Operacyjnej, mającej
organizować administrację i życie gospodarcze na wybrzeżu po zajęciu go przez wojska radzieckie.
Grupa ta wyruszyła w połowie marca do Bydgoszczy, skąd po wyzwoleniu Gdyni od Niemców
udała się tam z początkiem drugiej dekady kwietnia. Niemcy bronili się jeszcze na Półwyspie
Helskim i na wschód od Gdańska, a ich okręty ostrzeliwały niekiedy okolice Trójmiasta.
Dr. Demela skierowano do Elbląga z zadaniem rozpoznania znajdujących się tam obiektów
rybackich, ale takich nie znalazł i po kilku dniach udał się do Gdyni. Pracował tam już
W. Cięglewicz, formalnie zatrudniony teraz przez Wydział Rybacki Departamentu Morskiego
Ministerstwa Przemysłu. Jego zadaniem było rozpoznanie stanu gdyńskiego portu rybackiego
i jego obiektów. Sporządził szczegółowe sprawozdanie na ten temat, obejmujące okres
od 19 do 26 kwietnia. Znalazły się w nim następujące dwa zdania. 12 '