Dienaren van het Volk - Landelijke Vereniging van ...

Het wijzen op het gebrek aan keuzevrijheid geeft ook de eigen onmacht aan. Want men doet
iets, terwijl men daaraan niets kan veranderen. Dat betekent dat men volledig in de greep is van
en overgeleverd is aan de situatie en/of anderen. DV’s dienen zich daarom goed te realiseren
dat het op een dergelijke manier afschuiven van verantwoordelijkheden door anderen niet zal
worden opgevat als teken van macht. Bovendien is het vanuit integriteit bezien onzuiver om te
doen alsof men geen macht heeft, terwijl men deze wel heeft.
Tegelijkertijd betekent dit dat voor het goed kunnen beoordelen van de integriteit van iemand
het relevant is om de handelingsruimte daarin te betrekken. Iemand kan alleen moreel
verwijtbaar handelen als hij een betere keuze had kunnen maken. 417 Iemand bekritiseren
op diens gedrag betekent niet alleen dat men aangeeft dat de persoon anders had moeten
handelen, maar ook anders had kunnen handelen.
Bij de beoordeling van de integriteit van een persoon gaat het niet alleen om de handelings-
ruimte op het moment van het besluit. Van belang is eveneens te bepalen in hoeverre iemand
verantwoordelijk is voor de ontstane handelingsruimte. Men is namelijk ook verantwoordelijk
indien men onvoldoende handelingsruimte heeft gecreëerd of behouden terwijl dit wel
mogelijk was. Zo kan men vooraf onvoldoende ruimte hebben gecreëerd door niet op zoek
te gaan naar alternatieven. Evenzo kan men vooraf de eigen handelingsruimte te veel hebben
ingeperkt door voorbarige toezeggingen te doen, opties te snel uit te sluiten en zichzelf in een
chantabele positie te manoeuvreren.
Het bovenstaande geldt niet alleen voor het bekritiseren van iemands integriteit, maar ook
voor het waarderen ervan. Als een persoon geen andere keuze heeft, dan kan deze persoon
voor diens gedrag niet worden geprezen. In dit kader zei de voormalige Duitse bondskanselier
Gerhard Schröder als onderstreping van zijn verantwoordelijkheid eens: “Hier sta ik, ik kan
ook anders.” 418
XI. Omgang met dilemma’s
232