Dienaren van het Volk - Landelijke Vereniging van ...

verschillende situaties en op verschillende momenten was eerder gebleken dat Smallenbroek
onder invloed was geweest. Niet voor niets had hij als bijnaam Bertus Bokma gekregen. Daarom
werd hem wat er die nacht gebeurde veel zwaarder aangerekend dan Faber. 74
Bij Smallenbroek ging het om één type overtreding en het patroon daarin. Ook verschillende
typen gedragingen kunnen een patroon zichtbaar maken en ertoe leiden dat iemand moet
opstappen. Zo kon Loek Duyn als Tweede Kamerlid aanblijven toen hij als boer op televisie
een illegale geboortekrik gebruikte bij de geboorte van een kalf. Eveneens kon hij aanblijven
toen hij later dronken achter het stuur werd betrapt. Hij moest echter opstappen toen bekend
werd dat hij zijn auto op een invalidenplaats had geparkeerd. 75 Drie keer uitzonderlijk gedrag
(lage consensus) in verschillende situaties zonder dat een beroep kon worden gedaan op de
omstandigheden (bijvoorbeeld wanneer de verboden geboortekrik was gebruikt omdat de
toegestane krik net daarvoor kapot was gegaan) wezen op een gebrek aan deugdzaamheid bij
deze parlementariër.
Ondanks de moeizame weg van gedrag naar deugden bleek de commissie die onderzoek
verrichtte naar de betrokkenheid van prins Bernhard in de Lockheed-affaire hiertoe wel in
staat te zijn. De commissie vond geen onomstotelijk bewijs dat de genoemde 1,1 miljoen
dollar daadwerkelijk bij prins Bernhard was terechtgekomen. Desalniettemin oordeelde de
commissie: “… dat Zijne Koninklijke Hoogheid zich aanvankelijk veel te lichtvaardig (had)
begeven in transacties, die de indruk moesten wekken dat hij gevoelig was voor gunsten
en dat hij zich toegankelijk had getoond voor onoorbare aanbiedingen en hij had zich laten
verleiden tot het nemen van initiatieven die volstrekt onaanvaardbaar waren en die hemzelf
en het Nederlandse aanschafbeleid bij Lockheed (…) en niet alleen bij Lockheed, in een
bedenkelijk daglicht moesten stellen.” Deze passage illustreert de elementen die worden
meegenomen bij de beoordeling van iemand. Zo spreekt de commissie over transacties:
een meervoud dat een patroon suggereert en niet iets eenmaligs. Vervolgens maakt de
commissie de koppeling naar het karakter van de prins. Enerzijds allereerst een passieve
kant (“lichtvaardig”, “gevoelig” en “toegankelijk”) en vervolgens een actieve en bewuste kant
(“zelf initiatieven nemen”). Bovendien wordt het gedrag uiteindelijk gekoppeld aan een norm
(“volstrekt onaanvaardbaar”) en de ongunstige effecten van het overtreden van deze norm
(“een bedenkelijk daglicht”).
II. Gedrag en karakter
52