bölüm ıı - Prof.Dr. Seval Fer

61
bireysel çaresizlik ayırımının kendisini benlik saygısı noktasında gösterdiğini
belirtmektedirler. Önemle üzerinde durulması gereken nokta ise, hem orijinal model,
hem de yeniden formüle edilmiş çaresizlik modeli evrensel ve bireysel çaresizlik
yaşantısının ikisinde de bilişsel ve motivasyonla ilgili sorunların ortaya çıkacağını
vurgulamaktadırlar. Öğrenilmiş çaresizlik belirtileri bireyin, davranışın sonucunu
kontrol edememek konusundaki inancının doğru olması veya olmamasından ve kontrol
edilmesi gereken durumun özelliklerinden bağımsız olarak ortaya çıkmaktadır.
McAuliffe ve Liepke (1992) karşılaşılan olağanüstü durumlarda başarısızlığı kabullenen
ve sorunlara yenik düşen bireylerle, başarısızlığa meydan okuyanların ayrıldığı noktaları
araştıran Seligman’ın, insanların hayatlarındaki iyi ve kötü olayları nasıl anlattığı
konusuna yoğunlaştığını ileri sürerken; mutsuzluklardan sıyrılabilen insanların,
genellikle aldatıcı unsurlar taşıyan iyimser açıklama tarzlarına sahip olduklarını; cazibe,
yetenek ve sonuca giden becerilerini abarttıklarını, yaşadıkları başarısızlık ve
kayıplardan dolayı sorumluluklarını en aza indirgediklerini söylemektedir. Buna karşın
umutsuzluğa eğilimli olan bireyler olayları görece daha kötümser ve acımasız bir
gerçeklikle şekillenen açıklama tarzına sahiptirler.
Öğrenilmiş çaresizlik ve sınav kaygısının başarı motivasyonunda önemli iki kişisel
farklılık olduğunu ileri süren Fincham, Hodoka ve Sanders (1989), başarısızlığı
gösterilen çabadan ziyade özellikle dışsal faktörlere bağlayan öğrenilmiş çaresizlik
yaşayan çocukların başaramama duygusuna daha eğilimli olduklarını belirtmektedir.
Aynı şekilde daha önceki sınavlardan olumsuz duygusal yaşantılar geçiren çocukların,
sonraki sınavlarda, olumsuz duygusal yaşantı geçirmeyen çocuklara göre daha düşük
performans geçirdikleri görülmektedir. Gösterdiği çabayla sonucu kontrol
edemeyeceğini ya da değiştiremeyeceğini öğrenen birey, benzer diğer bir olayla karşı
karşıya kaldığında problemi çözme konusunda herhangi bir çaba göstermemekte ve bu
konuda istekli olmamaktadır. Güdülenmede görülen bu eksiklik istenilen davranışın
gösterilememesi ya da sonucun elde edilememesi şeklinde ortaya çıkmaktadır.
Firmin, Hwang, Copella ve Clark (2004)’a göre insanlar öğrenilmiş çaresizlik
sonucunda karşılaştıkları engellerden kolaylıkla kaçınma ve kabullenme; ayrıca görece
kolay olan işlere yönelme eğilimi göstermekte ve söz konusu durum genellikle
başarısızlığın kontrol edilemeyeceği durumlarda ortaya çıkmaktadır.