full text - Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

Wanda Pilch, Anna PiotrowskaWstępBiałka szoku termicznego (HSP – heat shock proteins)zwane są również cząsteczkami opiekuńczymi (molecularchaperones), chroniącymi inne białka organizmuprzed nieprawidłowymi zmianami. Swoją nazwę (HSP)zawdzięczają włoskiemu genetykowi Ferrucio Ritosso,który wykrył je u muszki owocowej Drosophila melanogasterpodczas hodowli w inkubatorze o podwyższonejtemperaturze [1]. Analiza gruczołów ślinowychbadanych owadów pozwoliła na obserwację zgrubieńna tzw. chromosomach olbrzymich (giant), które zidentyfikowanojako loci genów szoku cieplnego.Wiele lat później produkty ekspresji genów białekszoku termicznego okazały się powszechnym zjawiskiemu wszystkich organizmów, ulegając biosynteziew wyniku działania wzrostu temperatury, a także innychstresorów fizycznych, chemicznych oraz biologicznych.Transkrypcja genów białek szoku termicznego jest indukowanaprzez wiele czynników, które według Morimotomogą być czynnikami stresu środowiskowego, stanówpatofizjologicznych i procesów fizjologicznych [2].Biosynteza HSP, na niskim poziomie, odbywa sięrównież w warunkach fizjologicznych, niestresowych [3].Produkowane wówczas białka szokowe biorą udziałw regulacji podstawowych życiowych funkcji komórki(housekeeping). Asystują przy replikacji i transkrypcjiDNA, prawidłowym fałdowaniu się nowych białek i ichtransporcie wewnątrz komórki do miejsc przeznaczenia,wydzielaniu białek poza komórkę oraz transporciesubstancji do jej wnętrza. Biorą udział w rozbijaniuagregatów białkowych, aktywacji receptorów i degradacjibiałek. Cząsteczki białek szoku termicznego, np.HSP70, funkcjonują jako antygeny na powierzchni komóreki są rozpoznawane przez komórki NK (naturalkiller). Polipeptydy te umożliwiają aktywność tzw. kompleksówMHC, odpowiedzialnych za prawidłowe reakcjeukładu odpornościowego [4, 5].Miejsce lokalizacji białek szoku termicznego w komórcejest zależne od ich powinowactwa do określonychorganelli lub miejsc występowania substratów.W prawidłowych warunkach białka te gromadzą sięw miejscach biosyntezy białek, tj. w siateczce śródplazmatycznej,jak również mogą występować w mitochondriachi lizosomach.Wzmożona ekspresja genów kodujących HSP indukowanajest przez wiele szkodliwych czynników pochodzeniaegzo- i endogennego. Zaliczyć do nich można Ryc. 1. Czynniki wpływające na ekspresję HSP – modyfikacja wg [8]Fig. 1. Factors affecting the expression of HSP – modified according to [8]– 122 –