full text - Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

Otyłość i nadwaga dzieci i młodzieży z Krakowa na tle wyników badań rówieśników z innych populacjiczył poziom między 90. a 97. centylem, a o otyłość lokowanona poziomie ≤ 97. centyla. Z analizy zebranychmateriałów wynikało, że nadwagę w Polsce miało 8,7%dzieci i młodzieży, a otyłość stwierdzono tylko u 3,4%badanych [26, 30, 31, 55, 56]. Ponadto zauważonoczęstsze występowanie nadmiaru masy ciała u dziewczątniż u chłopców oraz u mieszkańców miast niż wsi.Ujawniły się zatem, podobnie jak kilka lat wcześniej,typowe gradienty urbanizacyjne [63]. Otyłość i nadwagawzrastała proporcjonalnie do wielkości miejscazamieszkania: wieś < małe miasto < duże miasto.Najczęściej otyłość stwierdzano w województwach zachodnieji centralnej Polski [26, 30, 31]. Ponadto analizaporównawcza także innych krajów wskazywała naduże różnice regionalne [63, 64]. Przykładowo w badaniach,w których wykorzystano aktualne wówczassiatki centylowe Instytutu Matki i Dziecka (BMI: ≤ 90.– ≤ 97. centyla) [36] stwierdzono nadwagę u około 8%chłopców i 10,5% dziewcząt, a otyłość – u około 7%chłopców i 11% dziewcząt uczęszczających do podstawowychszkół w województwie podkarpackim [41].W latach 1998–1999 zostały przeprowadzone przezInstytut Matki i Dziecka kolejne badania, których celembyło określenie kierunku zróżnicowania środowiskowegoomawianego zjawiska [5, 36, 55, 56]. Zastosowanow nich takie same narzędzie (90. centyl – nadwagai 97. – otyłość), jak kilka lat wcześniej. Do badań zakwalifikowanolosowo wybraną populację 4259 osobnikóww wieku szkolnym. Z analizy danych wynikały już innewnioski niż z badań wcześniejszych. Otóż tylko w przypadkunadwagi u chłopców zaznaczył się bardzo słabotypowy kierunek gradientów urbanizacyjnych (8,2% –miasto i 7,6% – wieś). U dziewcząt raczej trudno byłobydoszukać się wyraźniejszego kierunku zróżnicowaniaśrodowiskowego (10,5% – miasto i 10,6% – wieś). Zkolei w otyłości zaznaczyła się nieznaczna przewagau chłopców mieszkających w miastach (7,3% – miasto,≥ 6,7% – wieś), gdy tymczasem u płci żeńskiej sytuacjabyła odwrotna (10,9% – miasto, ≤ 11,2% – wieś). Jakz powyższego wynika, tylko u chłopców w nadwadzei otyłości stwierdzono typowe gradienty urbanizacyjne:miasto ≥ wieś. Z kolei u dziewcząt kierunek zróżnicowaniabył odwrotny: miasto ≤ wieś. Ponadto okazało się,że w porównaniu do poprzednich badań zaznaczył sięw nadwadze i otyłości wzrost liczby osób, który był wyraźniejszyu płci żeńskiej.Na początku XX wieku realizowano w naszym krajudwa duże programy badawcze. Pierwszy z nich, zakończonyw 2004 roku, był kontynuacją prac rozpoczętychw 1994 roku przez Instytut Matki i Dziecka [30, 31, 44,51, 56], a drugi został przeprowadzony po raz pierwszyw latach 2000–2001 przez Śląską Akademię Medycznąw 8 okręgach Polski [44, 53, 55, 56].W badaniach IMiDz, prowadzonych w ramachprojektu badawczego Fundacji Badawczej NutriciaRG 1/200, przebadano 8067 osób (3980 płci męskieji 4087 żeńskiej) w wieku 13–15 lat z miast i wsi,zamieszkałych w pięciu regionach naszego kraju.Zebrany materiał opracowano zgodnie z rekomendacjamiŚwiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) [65, 66].oraz CDC (Centers for Disease Control and Prevention)i w związku z tym za nadwagę uznano BMI na poziomie≤ 85. centyla i za otyłość ≤ 95. centyla. Dla porównaniatrendu rozwoju otyłości ustalono nadwagę na poziomiemiędzy 90. i >97. centylem, a otyłości na poziomie ≤97.centyla [30, 31]. Pozwoliło to z jednej strony na przeprowadzenieanalizy porównawczej z wynikami badańsprzed 10 lat, z drugiej zaś – na pokazanie częstotliwościwystępowania omawianego zjawiska otyłości i nadwagimłodzieży na świecie i w Polsce.W warto również podkreślić, że oprócz stosunkowosłabego tempa rozwoju niekorzystnego zjawiskaw Polsce (około 2% /10 lat), w ww. opracowaniachstwierdzono, iż odsetki uczniów w wieku 13–15 latz nadmiarem masy ciała (nadwagi i otyłości) były większew mieście niż na wsi i wynosiły odpowiednio: 14,4%i 12,6%, gdy tymczasem odsetki badanych wyłącznieotyłych w mieście i na wsi były identyczne i wyniosły4,5%. Na wsi stwierdzono więcej otyłych chłopców niżw mieście, a w mieście więcej niż na wsi otyłych dziewcząt.Taka tendencja wyrównywania się różnic lub teżprzewagi w poziomie rozwoju niekorzystnego zjawiskana wsi, utożsamianego do niedawna z dobrostanem,zauważona już we wcześniejszych badaniach, jest dośćtypowa dla większości krajów świata [67, 68, 69]. Można,zatem przypuszczać, że zmienił się kierunek gradientówspołecznych, a tym samym o wyższej pozycji społecznejświadczy teraz szczupła sylwetka, a nie otyła.W pewnym sensie wyznaczać to może kierunekzróżnicowania omawianych wyników badań, a zwłaszczadane dotyczące rozkładu i analizy otyłości i nadwagiw różnych regionach Polski. Okazało się [30, 31],że największy odsetek chłopców z nadmiarem masyciała (nadwaga i otyłość) występował w regionie podlaskim(12,7%) oraz pomorskim (12,6%). Na Podlasiustwierdzono także najwyższą otyłość osób płci męskiej(4%). Z kolei najrzadziej u chłopców otyłość (2,4%), nadwagai otyłość (10,7%) występowały w województwiekujawsko-pomorskim. Odsetek dziewcząt z nadmiaremmasy ciała był też największy na ścianie wschodniej,– 85 –