full text - Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

Edward Mleczko, Czesław Szmigielu 9% z nich. Można zatem przyjąć, że problem nadmiarumasy ciała (otyłość + nadwaga) dotyczył 13,5%uczniów polskich gimnazjów – przy dość dużej dyspersjispostrzeżeń. W grupie 14-latków odsetek uczniów (zarównochłopców, jak i dziewcząt) z nadwagą i otyłościąbył następujący: 12% u chłopców oraz 16% u dziewcząt.Z tych samych badań wynikało, że w dekadzie1995–2005 zwiększyła się w Polsce częstość występowanianadmiaru masy ciała u 14–15-latków w granicacho około 2% (2,4% u chłopców i 2% u dziewcząt),a otyłości – o 2% u chłopców i 1,5% u dziewcząt [30,31].Na podstawie przytoczonych danych, jak równieżinformacji zamieszczonych w pracy przeglądowejMleczki i wsp. [32], należy uznać, że najczęściej taksonomiidokonywano ze względu na ogólnoświatowylub regionalny zasięg występowania otyłości i nadwagi,z uwzględnieniem płci, wieku badanych. Niewiele jestdoniesień dokumentujących istnienie gradientów społecznychokreślonych na podstawie analizy rozwojuomawianej cechy somatycznej w grupach środowiskowych.Bardzo dobrze takie podejście badawcze odzwierciedlamonitoring nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieżyw polskiej populacji. Należy jednak zaznaczyć,że przeprowadzenie dokładnej analizy porównawczejzebranych materiałów nawet w bardzo wąskich grupachtematycznych jest niemożliwe ze względu nastosownie różnych narzędzi pomiarowych do diagnozynadwagi i otyłości. Jest to problem, który dotyczy nietylko Polski.W wielu krajach opracowano siatki percentylowe dlaBMI u dzieci w różnym wieku [33, 34]. Z przeglądu polskiegopiśmiennictwa wynika, że – jak dotąd – nie mazgodności odnośnie do potrzeby stosowania w pracachnaukowych wymogów Europejskiego Stowarzyszeniads. Otyłości u Dzieci (ECOG) [35]. Do oceny rozwojusomatycznego dzieci i młodzieży nadal są wykorzystywanezarówno starsze narzędzia, m.in. opracowane napotrzeby polskich badań populacyjnych w InstytucieMatki i Dziecka [36], jak i nowe, zmodyfikowane siatkicentylowe [37]. W związku z tym dokładne porównanieczęści wyników badań prowadzonych w Polsce i naświecie nie jest możliwe.Wydaje się, że stosowanie różnych metod szacowaniaotyłości mogło rzutować na efekty analiz porównawczych.Taki wniosek potwierdzają polskie i zagranicznewyniki badań uzyskane z wykorzystaniem różnego podejściabadawczego do oceny wartości BMI [38–44].Najczęściej wskazywano na niedoszacowanie otyłości,szczególnie u dziewcząt, przy zastosowaniu kryteriówmiędzynarodowych [44]. W związku z tym sugerowanowniosek, aby stosować standardy IOFT i WHO tylko domiędzynarodowych porównań częstości występowaniaotyłości oraz do badania tendencji zmian. Do celów diagnostycznychi na krajowe potrzeby epidemiologiczneproponowano brać pod uwagę wartości graniczne BMI(≥ 85. centyla dla nadwagi i ≥ 95. centyla dla otyłości)i wykorzystywać polskie standardy [44].Warto jednak zwrócić uwagę, że oprócz ww. metody,wykorzystywanej w Polsce i zagranicą do określeniagranicznych wartości BMI dla nadwagi ≥ 85.centyla i dla otyłości ≥ 95. centyla [26, 45–51] nadalstosowana jest starsza i bardziej tolerancyjna metodaokreślania nadwagi między 90. a 97. centylem i otyłości≤ 97. centyla [26, 29, 30, 31, 43, 51–55].Niewątpliwie zasygnalizowany problem utrudniaprzeprowadzenie dokładnej analizy porównawczej dorobkubadawczego. Na poparcie takiego stwierdzeniamożna też przytoczyć przykłady pochodzące zwłaszczaz pierwszego okresu wzrostu zainteresowaniaproblemem nadwagi i otyłości przez polskie regionalneośrodki naukowe, który przypadał na lata osiemdziesiąteubiegłego wieku [29, 56]. Wówczas na podstawiemetod antropometrycznych przyjmowano najczęściejza granicę otyłości poziom masy ciała większy o conajmniej 20% od masy należnej. Na podstawie takiegokryterium w latach 1981–1983 rozpoznano ją u 8,9%dziewcząt i u 7,6% chłopców lubelskich w wieku 7–18lat [27], u 3,8% dzieci obojga płci z Katowic w wieku od3 miesięcy do 3 lat [57], u czterolatków [58] oraz 0,9%u trzylatków (1983–1984) z Łodzi [59]. W badaniachwarszawskich (1983–1985) stwierdzono natomiastotyłość u 6,7% dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym[60]. W podobnym czasie Charzewskai Figurska [61] – stosując inne kryterium określaniaotyłości (25% masy ciała; pomiar 4 fałdów skórnotłuszczowych,wzór Brooka, równanie Siri) – ustaliłypoziom otyłości u 7–8-letnich chłopców z Warszawyna 22,8%. Z badań przeprowadzonych w latach dziewięćdziesiątychXX wieku w Katowicach wynikało, żew tym mieście mogło już być wówczas 9,4% otyłychdzieci w wieku szkolnym.W latach 1994–1995 przeprowadzono w Polscepo raz pierwszy duże (bo obejmujące 2-milionowąpopulację) badania populacyjne, które miały na celum.in. określenie skali występowania nadwagi i otyłościu dzieci w wieku 6–17 lat [26]. Do diagnozowania omawianegozjawiska wykorzystano opracowane przezInstytut Matki i Dziecka skorelowane siatki centyloweproporcji masy do wysokości ciała. O nadwadze świad-– 84 –