full text - Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

Otyłość i nadwaga dzieci i młodzieży z Krakowa na tle wyników badań rówieśników z innych populacjijednogenowymi) można uznać cechy poligeniczne,które zmieniają w sposób bardzo nieznaczny regulacjęgospodarki energetycznej ustroju, uwrażliwiającmetabolizm komórkowy na przewagę procesów magazynowaniaenergii nad procesami wydatkowania i rozpraszaniaw postaci ciepła [4]. Chociaż przekazywaniei ujawnianie cech tego typu dziedziczenia jest bardzoskomplikowane, to nadal trwają intensywne badanianad wyjaśnieniem omawianego zjawiska, co dokumentująprace przeglądowe, m.in. Wybrańskiej [4] oraz zespołówbadawczych: Rankinena i wsp. [80], Snyderai wsp. [81], Perusse’a i wsp. [82].Niewątpliwie predyspozycje genetyczne wyznaczająpewien zakres możliwości ujawniania się nadwagi i otyłości,ale czynniki środowiskowe, a szczególnie warunkibytowe i styl życia, mogą w znacznym stopniu modyfikowaćodziedziczone po przodkach właściwości. Jużdawno wykazano wpływ na poziom otyłości: wysokalorycznejdiety [83, 84] i niskiej aktywności fizycznej nawetw starszym wieku [85], zbyt niskiej masy urodzeniowejdziecka [73], stresu, palenia papierosów, nadmiernegospożycia alkoholu oraz zaburzeń snu [86].Warto dodać, że powyższy przegląd badań nadotyłością polskich dzieci i młodzieży wskazał na jeszczeinną zmienność wywołaną działaniem czynnikówśrodowiskowych, jakimi są niewątpliwie gradienty społeczne,czyli różnice pod względem rozwoju fizycznegoosób różniących się swoją sytuacją społeczno-ekonomiczną[87]. Temat ten nie jest zbyt często podejmowanyw dość licznym polskim piśmiennictwie. Ponadtow nielicznych opracowaniach zasygnalizowanegozagadnienia, stanowiącego niekiedy tylko tło innychpodejmowanych tematów, nie ujawnił się podobny dowiększości badań dorosłych kierunek różnic międzygrupowych[5, 26,30, 31, 36, 55, 56]. Można tylko wskazaćna zmienną w czasie u płci męskiej i żeńskiej tendencjędo podobnej, zauważonej u dorosłych [71,88],odwrotnej zależności między występowaniem otyłościa poziomem wykształcenia czy też statusem miejscazamieszkania. Takie same słabe relacje wystąpiły międzychłopcami i dziewczętami a poziomem w rozwojunadwagi i otyłości [5, 36, 55, 56]. Nie stwierdzono bowiemtak jednoznacznego kierunku różnic między płciąmęską i żeńską, jak u dorosłych [72, 89]. Trudno teżbyłoby z pełnym z przekonaniem stwierdzić u dzieci,podobnie jak w przypadku dorosłych, kierunkowe nasileniesię tendencji do wzrostu nadwagi i otyłości w czasie[30, 31].Wydaje się, że zaprezentowany stan badań nad zjawiskiemnadwagi i otyłości polskich dzieci i młodzieżyskłania do przyjęcia następujących hipotetycznychmożliwości rozwoju tego zjawiska w naszym kraju.Po pierwsze, wychodząc z założenia, że racjonalnystyl życia, prawidłowe odżywianie, uprawianie sportu,aktywny tryb życia dzieci jest pochodną przede wszystkim„świadomości zdrowotnej rodziców”, a ta z kolei jestsilnie skorelowana z ich wyższym statusem społeczno--ekonomicznym, można sądzić, że wraz ze wzrostempostaw prosomatycznych rodziców i ich zamożnościbędzie ujawniać się odwrotnie proporcjonalna i pożądanazależność między wyższą pozycją społeczną rodzicówdzieci oraz dobrostanem ekonomicznym a poziomemotyłości i nadwagi.Po drugie, można przypuszczać, że zauważonew naszym kraju bardzo niskie tempo rozwoju nadwagii otyłości może być nadal utrzymane na skutekkorzystnych zmian obyczajowych i świadomościowychpolskiego społeczeństwa, które są silnie skorelowanez poziomem wykształcenia.Po trzecie, zasygnalizowane korzystne zmianymożna będzie szybciej zauważyć wśród mieszkańcówmiast, zwłaszcza dużych, czego przykłademmogą być odnotowane tendencje rozwoju zjawiskau dzieci i młodzieży [5, 26, 37, 43, 51, 90–94] orazdorosłych [72].Materiał i metody badańOgólna charakterystyka badanej grupyBadania do niniejszej pracy zostały przeprowadzonew okresie wiosenno-letnim roku 2007. Objęto nimidzieci i młodzież w wieku 6–14 lat z 21 wybranychlosowo szkół znajdujących się w czterech dzielnicachKrakowa, tj. w Śródmieściu, Podgórzu, Nowej Huciei Krowodrzy.Ogółem analizie poddano materiały uzyskane od4441 osób obojga płci, w tym od 2283 chłopców i 2158dziewcząt, z podziałem na uczęszczających do klaszerowych, klas I–VI szkół podstawowych oraz klas I–IIgimnazjów. Na podstawie materiałów zebranych napoczątku obecnego wieku w dużym mieście, centrumkultury i nauki, jakim jest niewątpliwie Kraków, podjętorównież próbę potwierdzenia hipotezy o zajściu w niektórychkręgach polskiego społeczeństwa wartościowychzmian obyczajowych i świadomościowych, którena początku XXI wieku mogą wpływać korzystnie nawyhamowanie tempa rozwoju zjawiska epidemii otyłościi nadwagi. W związku z tym w grupach wieku i płci– 87 –