full text - Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

Otyłość i nadwaga dzieci i młodzieży z Krakowa na tle wyników badań rówieśników z innych populacji1 dziecko = 34,71%; > 2 dzieci = 44,77%; > 3 dzieci= 18,02%; > 4 i więcej dzieci = 5,5%. Mniej regularnykierunek zróżnicowania międzygrupowego, wyróżnionegoze względu na dzietność rodzin, stwierdzonow innych badaniach [115, 125]. Niewątpliwie na taki kierunekgradientów społecznych musiał rzutować czynnikekonomiczny, który miał niestety przewagę nad rolączynników świadomościowych w rodzinach o wyższymstatusie wykształcenia ojca i matki.W analizowanym przypadku trudno byłoby stwierdzić,czy wykształcenie rodziców w rodzinach wielodzietnychbyło czynnikiem wspierającym niższywskaźnik dzieci z nadmierną masą ciała. Istniejeduże prawdopodobieństwie, że liczniejsze są rodziny,w których rodzice posiadają podstawowe lub zawodowewykształcenie. Jak wynika z wcześniejszychrozważań, wykazano w badaniach własnych odwrotnieproporcjonalną zależność między poziomemwykształcenia a liczbą dzieci otyłych i z nadwagą.W zaistniałej sytuacji można nawet sądzić, że to właśniestosunkowo gorsza sytuacja ekonomiczna rodzinz wyższym wykształceniem może wywierać wpływ(i to pozytywny!) na obserwowany dobrostan biologicznegorozwoju dzieci, jakim jest niższy poziomtkanki tłuszczowej.W podsumowaniu naszych rozważań na tematwspółwystępowania dzietności rodzin oraz liczby dzieciz nadmierną masą ciała, należy stwierdzić, że wynikibadań własnych nie potwierdziły przyjętej hipotezyo kompensacyjnej roli świadomości zdrowotnej w środowiskumiejskim Krakowa w niwelacji negatywnychskutków rozwoju zjawiska otyłości i nadwagi, jakieprzynosi dobrostan ekonomiczny. W pewnym sensiepowyższa hipoteza byłaby zgodna z teorią „genotypuoszczędnego” (thrifty genotype) [4]. W jej świetle musiprzeminąć kilka pokoleń, aby w długotrwałym procesie„elastyczny genom” dostosował się do nadmiaruspożywanej z pokarmem energii, która jest magazynowanaw tkance tłuszczowej, skutkując gwałtownymwzrostem liczby osób otyłych [77–79]. Jak to zaznaczonowe wstępnej części opracowania, za przyczynęotyłości o różnym stopniu nasilenia (poza mutacjamijednogenowymi) uznaje się teraz cechy poligeniczne,które zmieniają w sposób bardzo nieznaczny regulacjęgospodarki energetycznej ustroju, uwrażliwiając metabolizmkomórkowy na przewagę procesów magazynowaniaenergii nad procesami wydatkowania i rozpraszaniaw postaci ciepła [4].W związku z powyższym należałoby nieco przewrotniewyrazić mało popularny pogląd, że pewien poziomzubożenia społeczeństwa może odgrywać pozytywnąrolę w realizacji pożądanych celów zdrowotnychw zakresie regulacji liczby dzieci z nadmierną masąciała. Istnieją jednak granice takich wymuszonych oddziaływań,o czym świadczą obserwacje nad niedożywieniemdzieci i młodzieży w Polsce [55], jak równieżwyniki badań krakowskich [126, 127] nad uwarunkowaniamisomatycznymi, w tym także BMI, sprawnościfizycznej w ujętej w konwencji zdrowia (H-RF).W naszej koncepcji interpretacji rozwoju epidemiiotyłości dzieci i młodzieży na początku XX wieku przypisujemyzatem dużą rolę czynnikom ekonomicznym krakowskichrodzin (określonym poprzez liczebność dzieciw rodzinie) i niskiej jeszcze świadomości stosowaniaw praktyce założeń zdrowego stylu życia. Koncepcja taróżni się od zaprezentowanej w interpretacji wynikówbadań dzieci z Rzeszowszczyzny, które pochodziłyz pierwszego dziesięciolecia XXI wieku [95]. Wyrażonow niej odmienny pogląd, gdyż za główny powód brakusiły różnicującej modyfikatora rozwoju biologicznego,jaką jest dzietność rodziny (uważana dotąd za ważnyczynnik obciążenia ekonomicznego rodzin) oraz wykształceniarodziców (ważnego elementu ujawnianiasię gradientów społecznych w obrazie cech somatycznych)przyjęto kompensacyjne oddziaływanie poprawysytuacji materialnej mieszkańców Rzeszowszczyznyna przełomie wieków, jak również ich stylu życia orazpoziomu wykształcenia. Dodając do tego pozytywnąrolę takich wymienionych dodatkowo zjawisk, jak:przemiany kulturowe, obyczajowe, relacje pomiędzyczłonkami rodzin związane z tradycją, wartościamireligijnymi i nawykami żywieniowymi można odnieśćwrażenie, iż w ww. regionie Polski, uważanym dotądza słabo rozwinięty gospodarczo, istniejąca stratyfikacjaspołeczna nie ma już przełożenia na powstawaniegradientów społecznych, czyli różnic pod względemrozwoju fizycznego osób różniących się statusem społecznym.Taką sytuację stwierdzono już dawno w krajachwysoko rozwiniętych gospodarczo i słynących z dobrobytu[87, 89]. Wydaje się, że zaprezentowany sposóbinterpretacji zjawisk biologicznych może być jednakbardzo uproszczony i nie wyjaśniać skomplikowanejrzeczywistości społecznej na przełomie wieków oraztowarzyszących jej zmian w rozwoju biologicznymdzieci. Pozostawiając każdemu badaczowi możliwośćhipotetycznych interpretacji uzyskanych wyników badań,wyrażamy nasze przeświadczenie, że zachodzikonieczność dodania do niewątpliwie interesującejanalizy zaprezentowanych powyżej wyników badań– 93 –