full text - Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

Edward Mleczko, Czesław Szmigielw regionie podlaskim, uważanym obecnie za najuboższyw Polsce (17,3%). Najniższy zaś stwierdzono w województwiekujawsko-pomorskim (11,1%). Podobniebyło w przypadku częstości otłuszczenia (odpowiednio:6,4–4,0%). Niewątpliwie w tym przypadku mogą ujawniaćsię wpływy etniczno-kulturowo-regionalne, którew polskim i światowym piśmiennictwie od dawna sąuznane za ważniejsze niż socjoekonomiczne w interpretacjiprzyczyn otyłości [29, 70, 71].W równoległych badaniach częstości występowaniaotyłości i nadwagi dzieci w wieku przedpokwitaniowym(7–9 lat), ko ordynowanych na przełomie wiekówprzez Śląską Akademię Medyczną, objęto obserwacjągrupę 2957 dzieci, w tym 1481 dziewcząt i 1476 chłopców.W celu ujednolicenia metod oceny wskaźnikamasy ciała BMI, w grupach wieku i płci za granicę otyłościprzyjęto na siatkach centylowych Instytutu Matkii Dziecka wartości BMI ≤ 97. centyla, a dla nadwagi BMIw przedziale pomiędzy 90. a 97. centylem. Na podstawiemateriałów zebranych w tym okresie, a zaprezentowanychw „Obesity Research” [53] można przyjąć, żew ww. wieku nadwagę i otyłość stwierdzono u 15,4%polskich dzieci, w tym u 15,8% chłop ców, i u 15% dziewcząt,podczas gdy otyłość tylko u 3,6% (3,6% chłopcówi u 3,7% dziewcząt). Ponadto bardziej szczegółoweopracowanie zebranych materiałów pozwoliło zauważyć,że tylko u dziewcząt wzrastała otyłość z wiekiem(1,9% – 7 lat, 3% – 8 lat i 3,2% – 9 lat), a nadwagawykazała tendencję do względnej stabilizacji rozwoju(11,3%– 7 lat; 12,45 – 8 lat i 9,9% – 9 lat).Zwraca uwagę fakt, że w badaniach innego zespołuuzyskano porównywalne wyniki, pochodzące z badańgrupy 541 dzieci (277 chłopców i 264 dziewcząt)w wieku 7–9 lat z losowo wybranych 21100 szkół województwamazowieckiego [55]. Interesujące wydajesię, że w wymienionych badaniach zastosowano ocenęnadwagi i otyłości nie tylko w grupach wieku kalendarzowego,ale również „wieku wzrostowego”, będącegorównocześnie wskaźnikiem wieku biologicznego rozwoju.Było to pewne novum w badaniach nad omawianymzjawiskiem. Ponadto za wyróżnik nadwagi i otyłości,oprócz skali centylowej (poziom 90. i 97. centyla),przyjęto dyspersję wyników w rozkładzie normalnym:nadwaga (+1 SD) – (+ 2 SD) i otyłość < 2SD.Jak wynika z analizy zaprezentowanych materiałów[55], w zależności od podejścia interpretacyjnegomożna było uzyskać różne efekty badawcze. W wiekukalendarzowym stwierdzono nadwagę u 11,8% badanych,a otyłość u 4,2%, dzieci. W „wieku wzrostowym”nadwaga wystąpiła u 8,9%, a otyłość u 3,3%. Z koleiprzy uwzględnieniu dyspersji w rozkładzie normalnymustalono następujące relacje: w przypadku wieku kalendarzowegoz nadwagą mamy do czynienia u 12%badanych, a z otyłością – u 7%, dla wieku wzrostowegojest to 10,2% (nadwaga) oraz 5,2% (otyłość).Na podstawie dokonanego przeglądu badań należypodkreślić, że w większości opracowań stwierdzonobardzo duże zróżnicowanie środowiskowe i dymorficznewyników badań. Pomijając niewątpliwy wpływmetod szacowania nadwagi i otyłości, to zauważoneróżnice należy wiązać z efektem interakcji pomiędzygenetycznymi, środowiskowymi i psychosocjalnymiczynnikami, działającymi poprzez mediatory poborui wydatku energii zarówno u konkretnego człowieka,jak w całych populacjach [72].Stan wiedzy pozwala obecnie z dużą dokładnościąokreślić znaczenie czynników genetycznych [4] i paragenetycznych[73–75] w determinacji zjawiska nadwagii otłuszczenia. Biorąc pod uwagę uwarunkowania genetycznenależy podkreślić, że poza bardzo nielicznymiprzypadkami, w których bezpośrednia przyczyna chorobywynika z jednogenowego zaburzenia, zwykle u jejpodłoża leżą przyczyny wielogenowe. Jak wiadomo sąto liczne mutacje neutralne, tzw. polimorfizmy genetyczne,które w niewielkim stopniu zmieniają funkcję lubaktywność białek uczestniczących w regulacji biochemicznejprocesów leżących u podstaw wielu procesówfizjologicznych [4].Wśród przyczyn molekularnych wymienia się takżemutacje w regionach niekodujących genów (w intronachi w regionach regulatorowych czy też promotorachgenów), które mają istotne znaczenie w ilości i tempiegenerowania białka w zależności od danej indukcji fizjologicznej[76]. Uważa się, że jest to bardzo ważnawłaściwość organizmu ludzkiego ukształtowana w jegohistorii rodowej, w wyniku selekcji osób mniej wrażliwychna niekorzystne warunki środowiskowe [4]. Zgodniez takim poglądem, współczesny człowiek odziedziczyłpo przodkach korzystne cechy poligeniczne. Jegogenom dopasował się ewolucyjne do oszczędnegogospodarowania i magazynowania energii w długichokresach braku pokarmu. Obecnie jest on „elastyczny”,ale zgodnie z teorią „genotypu oszczędnego” (thriftygenotype) musi przeminąć kilka pokoleń, aby w długotrwałymprocesie dostosował się do nadmiaru spożywanejz pokarmem energii, która jest magazynowanaw tkance tłuszczowej, czego skutkiem jest gwałtownywzrost liczby osób otyłych [77–79]. Jak z tego wynika,genetyczne podłoże otyłości jest niejednorodne. Za jejprzyczynę o różnym stopniu nasilenia (poza mutacjami– 86 –