YIL 2016 SAYI 26

ŞEREFU’L-MEKÂN Bİ’L-MEKÎN / Rahşan TEKŞEN
İSTANBUL
KÜLTÜR ve SANAT
DERGİSİ
karşılıklı birbirine bakmayacak şekilde inşa edilen odalara;
kabından tenceresine, yatağından yorganına kadar türlü
eşyayı muhafaza edecek gömme dolaplar yapılmıştı. Gusülhaneler
bile bu dolapların içine saklanmıştı ki mahrem
hayata dair hiçbir iz ayak altında olmasın. Hele gün içinde
onlarca kişinin girip çıktığı bir konakta… Odanın içine açılan
pencerelerin bir de dış cephede ahşap kanatları vardı.
Bu kanatlar örtüldüğünde, güneşin hükmü geçmez, ne
kadar ısrar ederse etsin konağa alınmazdı. Uzun yoldan
gelmiş bir misafir yahut ıstırap çeken bir hasta istirahate
alındığında, insanoğlunun emrine girerdi gece ile gündüz.
İnşa edildiği günden beri Dede Efendi’nin evi olmayı
hayal eden konak, onunla geçirdiği günlere doymuyor;
Enderun’daki fasıllardan ve dergâhtaki mukabelelerden
kalan vakitle yetinmiyordu. Üstelik Dede’nin kimi zaman
Saray’dan mahzun dönmesine üzülüyor, ahşap zemini
uyandırmadan ağır adımlarla içeri giren ayak sesinden anlıyordu
bunu. Enderun’daki kimi hanendelerin Dede’yi istemediğini
ve onun gölgesinde kalmaktan rahatsız olduklarını
da biliyordu. Hatta bazı planlar tertip ederek Dede’yi
Sultan’ın huzurunda mahcup etmeye çalıştıkları oluyordu
ki bu hadiselerden biri hanende Şakir Ağa’yla yaşanmıştı.
Sonunda mahcubiyet duyan Şakir Ağa olmasına rağmen,
Dede Efendi bu olaydan kâfi derecede etkilenmiş, neredeyse
bir sene boyunca ne konakta ne de başka bir yerde,
tek bir eser bestelememişti. Hariçte yaşanan hadiseler ister
istemez evdeki hayata tesir ediyor, Dede’nin yüzündeki
ifade, şeffaf bir kâğıt gibi kırgınlığını ele veriyordu.
Musikinin bütün inceliklerine vâkıf olan Sultan II. Mahmud,
huzurunda gerçekleşen bu rekabeti fark ediyor;
hiçbir şekilde söze ve davranışa yansımayan, sadece eser
icra ederken ustalıklarını konuşturarak yaptıkları çekişmeleri
yakalıyordu. Bu durumdan rahatsızlık duymadığı
gibi benzer hadiseleri, onların kabiliyetlerinin bir alâmeti
olarak görüyordu. Yine böyle bir fasıl sonrası, Dede Efendi’nin
yakasına taktığı murassa nişan, musikisinin bükülmeyen
bileğine verilmiş bir mükâfattı. Neyzen Mustafa
İzzet Efendi, Ali Ağa, Suyolcuzade Salih Efendi, Numan
Ağa, Bamacızade Abdi Efendi 6 gibi Dede’nin arkadaşları
olan nice isimler şahitti buna. Hatta onun son zamanlarına
yetişmiş olan Zekâi Dede, Dede Efendi’yi bizzat konağında
ziyaret ettiği gün, yıllar önce II. Mahmud’un taktığı
bu nişanı, bir madalya gibi hâlâ yakasında taşıdığına şahit
olmuştu. 7
Sultan Abdülmecid, tıpkı babası gibi Dede Efendi’ye saygıda
kusur etmedi ve onun saraydaki mevkiini korudu.
Lakin bu, onu sarayda tutmaya yetmedi. Zira Abdülmecid’in
kendisine duyduğu hürmetin altında bir vefa borcu
olduğunu; alafranga müzikle büyüdüğü için sunî gıdalarla
beslenen bir çocuk gibi kendi musikisinin tabiî lezzetini
almadan yetiştiğini biliyor ve buna içerliyordu. Halbuki
Dede Efendi
II. Mahmud, bu lezzeti bildiği için Dede Efendi’yi takdir
ediyor ve sahip çıkıyordu. Buna rağmen Giuseppe Donizetti’yi
bando eğitimi için İstanbul’a getiren, Enderun-ı
Hümayun’u kaldırıp yerine Mızıka-i Hümayun’u kuran 8 ve
alafranga müziği kendi musikisinin kanına bulaştıran da II.
Mahmud’du. III. Selim’in Dede Efendi’ye hürmetinde ise
ne sadece vefa vardı ne de takdir. Ana dilleriyle konuşur
gibi kendi musikileriyle konuşan iki insanın birbirini anlaması
vardı.
Üç ayrı sultan görmüştü Dede Efendi. Kaç sultan görmüştü
Dede Efendi’nin evi. Ayakları olsa, sahibi gibi o da kaçardı
belki İstanbul’dan. Beytullah’ın gölgesine sığınır, orada
vefat ederdi. Fakat gidemedi. Neredeyse iki asır boyunca
yerinden hiç kımıldamadan, inşa edildiği yerde bekledi.
Yakut gibi kırmızı, yakut gibi kıymetli… Garb’ın müziğini
değil, tek bir notasını bile konağına almayan Dede Efendi
gibi kıymetli. Musikimiz gibi. Anadilimiz gibi.
101