YIL 2016 SAYI 26

More documents

Recommendations

Info

İSTANBUL KÜLTÜR ve SANAT DERGİSİ SÖZ İLE SAZIN REFAKATİ: EDEBİYAT MAHFİLLERİNDE MÛSİKÎ / Prof. Dr. Fazlı ARSLAN notası günümüze ulaşmış bir bestesini bilmiyoruz. Beykoz’daki yalısında mûsikî meclisleri yanında 31 Mart Vakası’na kadar devam eden “millî temaşa akademisi”nde kabiliyetli gençlere tiyatro dersleri verilmiş, piyesler sahnelenmiştir. Baltacıoğlu, Namık Kemal’in Vatan Yahut Silistre’si ile Ahmet Midhat’ın kendi eseri Deli Kim isimli oyunların isimlerini verir. Bu tiyatroları dönemin birçok meşhur ismi izlemiştir. 20 Mahfillerde hem azınlık bestecilerin hem yabancı mûsikî insanlarının olması da, aralarında yapılan sohbetlerin ne kadar farklı mecralarda olduğu konusunda fikir verir. Bazen bu mahfiller bizzat bir mûsikîşinasın evi olmuştur. Peygamber torunu olan ud virtüözü Şerif Muhittin Targan’ın Çamlıca’daki köşkleri böyle bir mahfildir. Bizzat Mehmet Âkif’in de iştirak ettiği bu sohbet meclisinde mûsikî ağırlıktadır. Âkif, Şerif Muhittin’in evinde çok sayıda yerli ve yabancı mûsikîşinası dinler hatta aralarında mukayese yapar. Targan’ın sanatına hayran kalır. Targan, Amerika’ya gittiğinde bu ayrılık ona güç gelir. “Şark’ın En Büyük Dahisine” başlıklı şiirini Targan’ın Amerika’ya gidişi üstüne yazmıştır. Yine Safahat’ın “Gölgeler” kitabını Targan’a ithaf etmiştir. İstanbul’da bu ve benzeri birçok hanede edebiyat ve mûsikî meclisi olduğu şüphesizdir. Adı duyulmayan belki niceleri var. Yahya Kemal, sevdiği kahvelerden birinde Tevfik Fikret’in evindeki edebiyat mahfiline baktığımızda, oraya katılanlardan bir isim dikkat çekiyor: Nuri Şeyda Bey. Tevfik Fikret ile şarkı terennüm ettiklerine göre kuvvetle muhtemel ki bu zat İkdam’da mûsikîşinas biyografileri yazan Nuri Şeyda’dır. Bu hizmeti için Ahmet Midhat Efendi ona teşekkür etmiş ve bir yazı kaleme almıştır. 21 Ancak “Kafile-i Mûsikî-i İnsânân-ı Osmaniye” başlıklı bu yazıların kaynaksız olduğu, çok fazla hurafe içerdiği iddiasıyla devrin önemli mûsikî insanı Rauf Yekta tarafından eleştirilmiştir. Tartışmaya Midhat Efendi de katılmış ve Şeyda’nın yazdıklarının hurafe olmadığını, bunlara menkıbe denmesi, hurafe olsa bile bu rivayetlerin korunması gerektiğini anlatmış ve Rauf Yekta’dan mûsikîşinas biyografilerini yazmasını talep etmiştir. Daha sonra Rauf Yekta, mûsikîşinas biyografileri yazacaktır. Hulasa, Nuri Şeyda gibi bir mûsikî yazarı ve gazete sayfalarında yer alan bu tartışmaları yapan sair insanlar, belli ki bu mahfillerde fikirlerini zikre döküp, konuşup tartışıp sunuma hazır hale getiriyorlardı. Bu mahfiller mûsikîşinasların da mutfağı idi denebilir. Mahfillerde icra edilecek mûsikî türünü mahfil sahibinin anlayışı ve katılımcıların durumu belirlerdi. Özellikle bazı münevverlerin konaklarındaki mahfillerde mûsikînin hususi bir yeri vardır, dedik. Midhat Efendi’nin yalısı gibi mûsikî için müstakil bir-iki gün ayrılan başka mekân İbnülemin Mahmut Kemal İnal’ın konağıdır. Mûsikîşinaslar kadar mûsikî bilgisine sahip aynı zamanda bu sahanın velûd bir yazarı olan İbnülemin’in konağını bir mûsikî mektebi kabul etmek gerek. Bu sahada Hoş Sada, Son Asır Türk Mûsikîşinasları adlı muhteşem bir eseri de kaleme almış olan İbnülemin, mûsikî ile hemhal bir münevverdir. Tercüman-ı Hakikat’te de mûsikî üstüne bazı teorik yazılar yazmış ve bunları bir küçük kitapçıkta Mûsikî başlığı altında bir araya getirmiştir. Konağına devrin tanınmış birçok devlet, sanat ve mûsikî erbabı devam etmiştir. Yakın zamanda vefat etmiş, bazıları hâlâ hayatta olan birçok ünlü mûsikîşinas İbnülemin’in Darü’l-Kemal’inden 22 feyz almışlardır. Kimler yok ki? Sadi Irmak, Nevzat Atlığ, Alaattin Yavaşça, Kâni Karaca gibi mûsikî icracıları, Ekrem Karadeniz gibi iddialı bir kitap yazarı, mûsikî teorisyeni; çeşitli mecmualarda mûsikî yazıları kaleme alan edebiyatçı Hakkı Süha Gezgin 23 ve daha niceleri. Gelen hanende ve sazendeler, eski besteler, nakışlar, kârlar, semailer şarkılar çalar okurlardı. Salı akşamları tertip edilen bu mûsikîli toplantılar akşam namazından önce gelenlere yemek ikramıyla başlar ardından akşam namazı eda edilir, sonrasında başlayan 92
SÖZ İLE SAZIN REFAKATİ: EDEBİYAT MAHFİLLERİNDE MÛSİKÎ / Prof. Dr. Fazlı ARSLAN İSTANBUL KÜLTÜR ve SANAT DERGİSİ sohbet yatsıya kadar sürerdi. Yatsı namazı da eda edildikten sonra mûsikî bölümü başlar. Hitamına doğru ise na‘tler, ilahiler okunur ve mutlaka bir aşr-ı şerifle bitirilirdi. 24 Görülüyor ki bazı mahfillerde mûsikî meşklerinde daha eski ve nitelikli eserler okunurmuş. Mahfil sahibinin anlayışına ve katılanların durumuna göre icra edilen mûsikî türlerinde farklılıklar oluyor. Tamamen geleneğe bağlı kalınarak klasik mûsikî fasılları icra edilen mekânlar -Midhat Efendi, İbnülemin, İsmail Hami Danişment’in mahfilleri- olduğu gibi özellikle Batı müziği eğitimi almış müdavimleri sebebiyle piyano ile icra edilebilecek eserlerin seçildiği yerler de vardı. Bazı konaklarda da türküler söylendiği görülüyor. Bu mesele, o dönem için çok önemli bir ayrıntıyı veriyor bize. Sabahattin Eyüboğlu’nun evine bakalım kimler gidiyor? Hasan Âli Yücel, Adnan Saygun, Pertev Naili Boratav, Melih Cevdet Anday, Fakir Baykurt, Ruhi Su… Halkbilimi uzmanları, halk mûsikîsi üstadlarının da katıldığı meclislerde türkülerin de söylendiği vakidir. 25 Yine Ekrem Hakkı Ayverdi’nin evindeki mahfile; Halil Can, Neyzen Niyazi Sayın, Ulvi Erguner, Hafız Kemal Batanay, Sadettin Heper, Münir Nurettin, Uğur Derman gibi dinî mûsikînin mümtaz isimleri katılıyor. Bu misafirlerin olduğu bir mahfil tabii ki saz, söz, sohbet muhabbet ve Mesnevî ile dolu olacaktır. Ayverdi’nin evinde önce Mesnevi şerhinden bir bölüm okunur, ardından Halil Can bazen Hulusi Bey ya da Ahmet Bîcan ayağa kalkıp el bağlayarak Itrî’nin na‘tinden iki veya üç bölüm okur sonra da ney faslı başlar. Kur’an tilavetinin ardından çay ve pasta ikramına geçilir. Sonra edebiyat sohbetleri ve arkasından ilahi ve şarkılar okunur. “Herkes mest, medhûş, ve pür cûş u hurûş…” <strong>26</strong> Mesnevî’nin, neyin, dinî mûsikînin ağırlıkta olduğu bir mahfildir Ekrem Hakkı Ayverdi’nin evi. Bambaşka bir mahfil, Abdullah Cevdet’in İctihat dergisinin idarehanesidir. Daha ziyade devrin edebi ve siyasi olayları konuşulsa da M. Doubresse’in Musicotherapie kitabını Mûsikî ile Tedavi başlığı ile tercüme edip yayımlayan (Kahire 1908) Abdullah Cevdet’in dostlarıyla bu mevzuları konuşmaması imkânsız. Münir Nurettin piyanosunun başında Belki adı hiç duyulmamış nice hanelerde, şöhret olmamış nice konaklarda mûsikî meşklerinin yapıldığı muhakkak. Abdülhak Şinasi Hisar’ın tahassürle andığı o zaman, İstanbul semalarında sazın ve sesin eksik olmadığı yıllar. Üstelik kendi zamanında, azaldığını teessüfle söylediği mûsikînin, Boğaziçi Mehtapları’nda, hissiyatımıza ne kadar dokunduğu ortada. “Sükut mabetleri gibi sazları ve sözleri susmuş olmakla beraber yine yerli yerinde nice yalılar ve köşkler”den bahseder. 27 “O zamanlarda İstanbul’da köşklerde ve Boğaziçi yalılarında olduğu gibi en küçük evlerde de -vücudun dokunulur dokunulmaz ürperen en hisli damarları gibi- mutlaka bir saz aleti bulunur ve mutlaka bunlara dokunarak söyletmesini bilen biri de bulunurdu. İstanbul’un tabii hayatında bu yalılardan ve bu evlerden arada sırada mutlaka bir saz sesi gelirdi. Ya bir tanbur çalınır, ya bir ney inler, ya bir kanun tıngırdar, ya bir ud mırıldanır, ya bir def usûl tutar, bir şarkı söylenir ya bir keman meşk eder, bir başka keman cevap verir, uzun uzun söylerdi. İnik kafesli pencereler arkasından duyulan bu sesler o zamanki hayat zevklerinin iç bayıltıcı bir içkisi gibi gönlümüzü yakarak ta derinliklerimize kadar nüfuz etmesini nasıl bilirdi! Kendimi dinlesem vaktiyle önlerinden geçmiş olduğum yabancı evlerden içimde kalmış böyle bir sesler duyarım ki bende o uzak zamanları yeşerten tohumlar gibidir.” der Hisar ve günümüz insanının nasibine de Abdülhak Şinasi Hisar’ın tahassürünün bin katı düşer. Söz Hisar’da iken onun birkaç önemli cümlesini anarak mevzuu bağlamak istiyorum. Merkezine tamamen mûsikîyi koyduğu, “Sükut Faslı”nı okurken bile bin bir ezgiyi kulağınızda hissettiren Boğaziçi Mehtapları’nda, edebiyatı “bir milletin hafızası, fikrinin ve hayatının hatıraları” 28 olarak tavsif ederken, başka bir yerde 93
Page 1:
YIL: 2016 SAYI: 26 5
Page 5 and 6:
İÇİNDEKİLER İSTANBUL’UN YİT
Page 7 and 8:
SUNUŞ Dünyanın değişik kentler
Page 9:
TAKDİM Yeni bir yıla yeni ümitle
Page 12 and 13:
İSTANBUL KÜLTÜR ve SANAT DERGİS
Page 14 and 15:
Page 16 and 17:
Page 19 and 20:
TÜRK EDEBİYATININ KÜLLÜK DEVRİ
Page 21 and 22:
Page 23 and 24:
Page 25 and 26:
Page 29 and 30:
AHMED GÜNER SAYAR İLE İSTANBUL
Page 31 and 32:
Page 33 and 34:
Page 35:
Page 38 and 39:
Page 40 and 41:
Page 42 and 43:
Page 45 and 46: EDEBİYATÇILARIN VE GAZETECİLERİ
Page 57: www.mehmetefendi.com İhap Hulusi
Page 60 and 61: İSTANBUL KÜLTÜR ve SANAT DERGİS
Page 64: İSTANBUL KÜLTÜR ve SANAT DERGİS
Page 77 and 78: KAZANCIGİL KONAĞI’NDA BİR GECE
Page 79 and 80: KAZANCIGİL KONAĞI’NDA BİR GECE
Page 81: KAZANCIGİL KONAĞI’NDA BİR GECE
Page 89 and 90: SÖZ İLE SAZIN REFAKATİ: EDEBİYA
Page 91 and 92: SÖZ İLE SAZIN REFAKATİ: EDEBİYA
Page 93: SÖZ İLE SAZIN REFAKATİ: EDEBİYA
Page 99 and 100: ŞEREFU’L-MEKÂN Bİ’L-MEKÎN R
Page 101 and 102: ŞEREFU’L-MEKÂN Bİ’L-MEKÎN /
Page 103 and 104: ŞEREFU’L-MEKÂN Bİ’L-MEKÎN /
Page 107 and 108: AMİR ATEŞ: MUSİKİYE ADANMIŞ B
Page 115 and 116: OSMANLI KÜLTÜR VE MEDENİYET DÜN
Page 127 and 128: MÜNİF PAŞA KONAĞI'NIN RENKLİ M
Page 129 and 130: Şekib Arslan’ın Sabuncu ile yap
Page 131 and 132: MÜNİF PAŞA KONAĞI'NIN RENKLİ M
Page 133 and 134: MÜNİF PAŞA KONAĞININ RENKLİ M
Page 137 and 138: SEZAİ KARAKOÇ’UN “HATIRALAR
Page 139 and 140: SEZAİ KARAKOÇ’UN “HATIRALAR
Page 141: SEZAİ KARAKOÇ’UN “HATIRALAR
Page 144 and 145:
Page 146:
Page 150 and 151:
Page 153 and 154:
SOHBETİN OLMAZSA OLMAZI: KAHVE Cen
Page 155:
SOHBETİN OLMAZSA OLMAZI: KAHVE / C
Page 160 and 161:
Page 162 and 163:
Page 164 and 165:
“İSTANBUL’UN SANAT Şunu kabul
Page 166 and 167:
İSTANBUL MEKÂN Nevmekan Bağlarba
Page 168 and 169:
AJANDA DERS İLE SOHBET ARASINDA Ş
show all

YIL 2016 SAYI 26

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?