You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
İSTANBUL<br />
KÜLTÜR ve SANAT<br />
DERGİSİ<br />
SÖZ İLE SAZIN REFAKATİ: EDEBİYAT MAHFİLLERİNDE MÛSİKÎ / Prof. Dr. Fazlı ARSLAN<br />
18. yüzyıl ortalarında Osmanlı müzisyenleri<br />
“Mûsikî, millî şuurun en aşikâr sırlarından<br />
biri sayılmalıdır.”<br />
Abdülhak Şinasi Hisar<br />
Ses ve mûsikî insanlık kadar kadîmdir.<br />
Mûsikînin kökenini aramak adeta<br />
konuşmanın başlangıcını aramak<br />
gibidir. Yaratılan insan, duygularını<br />
ifade etmek için evvela sesi, mûsikîyi<br />
kullanmıştır. İnsanın çocukluğuna<br />
bakıldığında mûsikînin konuşmadan<br />
önce geldiği açıkça görülür. Çocuklar<br />
henüz ağızlarından tek bir harf çıkaramadıkları<br />
hâlde türlü türlü seslerle<br />
isteklerini anlatabilirler. Yine insan,<br />
çocukluğunda henüz kendisine hitap<br />
edilen kelimelerden hiçbirisini anlamazken<br />
seslerin perdeleri ile bunların<br />
sırası ve terkiplerinden birtakım<br />
manalar sezebilmektedir. Anneler,<br />
çocukları ile iletişim kurmak için,<br />
özel kelimeleri farklı ses tonlarıyla<br />
çıkarırlar. Hele ninnilerin vahşilere<br />
kadar yaygınlaşmasının sebebi, annelik<br />
şefkat hissinin tercümesi olan<br />
bu nağmelerden mutlaka çocukların<br />
bir şey anlamaları ve anladıkları şeyle<br />
kalplerine huzur gelmesidir. 1<br />
Asırlar geçtikçe söz ve ses gelişip, güzel<br />
sanatların önemli iki dalı olmuş ve<br />
aynı yolda birbirlerine refakat etmişlerdir:<br />
Şiir ve mûsikî. Üstad Banarlı,<br />
“Rakseden dil” derken şiiri kastediyor<br />
ve şiirin, mûsikîden ayrı olamayacağını<br />
söylüyordu. Ona göre dünyanın<br />
neresinde büyük bir şair yetişmişse<br />
mutlaka şiirine mûsikî katmıştır ve bu<br />
anlayışa göre şiir, kelimelerle yapılan<br />
mûsikîdir. 2 Evet, birçok şair, edib mûsikî<br />
ile birçok mûsikîşinas da şiirle,<br />
edebiyatla ilgilenmiş, bazıları her iki<br />
sahada da eşit seviyede malumat sahibi<br />
olup eserler vermişlerdir. Bunun<br />
sebebi bu iki sanatın yukarıda andığımız<br />
ünsiyetidir.<br />
Mahfillerdeki iki<br />
temel unsur söz ve<br />
mûsikîdir. Mûsikînin<br />
icra edilmediği ya<br />
da konuşulmadığı<br />
edebiyat mahfili yok<br />
gibidir.<br />
Şiir mûsikîyle var olan bir sanattır.<br />
Hem manzumelerin kendilerinde<br />
mündemiç olan mûsikîleri, hem<br />
manzumelerin sesli eserlere dönüşmüş<br />
besteli hallerini kastediyoruz. 3<br />
İslamî edebiyatın ve mûsikînin tarihine<br />
göz atıldığında bu birlikteliğin<br />
çok sayıda örneğini görürüz. Divan<br />
şairlerinden, 4 halk şairlerine kadar<br />
birçok şair ve edib mûsikî ile ilgili de<br />
eserler vermişlerdir. Osmanlı şiirinde<br />
Sûrnâmeler, Sâkînâmeler, Nasihatnâmelerde<br />
ve dahi diğer divanlarda<br />
mûsikî ile ilgili birçok mazmuna yer<br />
verilir. 5 İnsana önce “sesi dinle” diyen<br />
Mevlânâ’nın, Mesnevi’nin ilk on sekiz<br />
beytini ney sazı üstüne kurması tesadüfi<br />
değildir. Yine Sultan Veled’in<br />
Rebabnâme’sinde, Ahmed-i Dâ‘i’nin<br />
Çengnâme’sinde mûsikî terimleri ve<br />
sazları, manzumeler içinde işlenmiş<br />
ve tasavvufi edebiyat çerçevesinde<br />
yorumlanagelmiştir. 6 Mûsikî, İbnülemin’in<br />
ifadesiyle “lisan-ı aşktır”. 7 Şiir<br />
de öyle değil midir?<br />
Bu kısacık bilgiler bize şiirin ve dahi<br />
edebiyatın mûsikî ile münasebetini<br />
göstermek için kâfidir. Edebiyat ve<br />
mûsikî bu denli iç içe olunca, edebiyatın<br />
ve mûsikînin birlikte konuşulduğu,<br />
birlikte icra edildiği mahfiller,<br />
kültür ve medeniyet tarihimizin en<br />
nadide üretim ve terakki merkezleri<br />
olarak göz önünde durmaktadır.<br />
88
Change language