YIL 2016 SAYI 26

İSTANBUL
KÜLTÜR ve SANAT
DERGİSİ
İSTANBUL’UN YİTİK “HAFIZA MEKÂNLARI" / Turgay ANAR
duvarında dükkânının bir nevi kanunu kabul edilen
Farsça şu dizeler asılıydı: “Çay-ı mâ hoş-güvâr ü şîrin
est/ Çün lebilal-i yâr renginest” (Çayımız lezzetli
ve tatlıdır. Çünkü sevgilinin lâl dudağı rengindedir.)
Burada başta Malumat olmak üzere bir sürü gazete
de bulunurdu. Gelenler ya bunları okur ya da
edebiyatçıların sohbetlerine kulak kabartırdı.
İstanbul’da bir kahvehane
Café Flamme’ye Şinasi ile tanışmak için birkaç kere Abdülhak
Hâmid de gitmiştir. Hâmid bir seferinde burada, devrin
padişahına karşı olanların yurt dışında çıkardıkları Hürriyet
gazetesinde Ziya Bey’in -sonradan Paşa- Rüya isimli
eserinden bir parçanın neşri dolayısıyla Şinasi’ye bir soru
sormuştu. O keskin yazısında eleştirilerini sıralayan Ziya
Paşa ve arkadaşı Namık Kemâl, âdeta bir muhalefet cihazı
gibi hareket etmiş, bu yüzden İstanbul’a gelmeleri git gide
zorlaşmıştır. İşte bu soru da bu konuyla ilgilidir. Şinasi ise
Hâmid’in bu sorusuna kısacık ama çarpıcı bir cevap verir:
“Evet, artık İstanbul’u rüyada görürler.” (Tarhan, Abdülhak
Hâmid’in Hatıraları, s. 92)
Kıraathanenin pek çok müdavimi vardı. Bunların
en meşhurlarından biri Muallim Naci’ydi. Hak
bildiği yoldan yürümeye ve doğruları eğip bükmeden
söylemeye teşne bu cevval edebiyatçı,
kıraathanede ara sıra yazılarını yazar, geleneksel
edebiyat ve sohbet zincirinin kopmaması için
kendince çalışmalar yapardı. Hoca Hayret Efendi,
kıraathanenin bir diğer gediklisiydi. O, Cenap Şahabettin’in
gözlerinin bozukluğu sebebiyle onun
için söylediği “Yarasa kadar ışıktan korkar.” sözünü
hak etmişçesine aydınlıkta bile gözlerini kırpıştırmadan
duramazdı. Hoca Hayret’in bedeni ve giyim kuşamıyla
ilgili kusurlarına rağmen, sehl-i mümteni kabul
edilebilecek kalitede olan atasözü gibi cümleleri de vardı.
Bunlardan biri şöyleydi: “Kitaba bakarak karşılık vermek,
kabak bağlayıp yüzmek gibidir.”
Kıraathanenin bir diğer önemli siması, Robert Kolej’de öğretmenlik
yaparken Amerikalıların ondan İslamiyet’i kötüleyen
kitapları çevirmesini istemeleri üzerine görevinden
ayrılacak kadar dinine bağlı olan Muallim Feyzi Efendi’ydi.
Hâmid, üstadı kabul ettiği ve şöhretinin zirvesinde olan
Şinasi’nin, buranın orta yerinde, çalgıcılara mahsus tümsekçe
bir yerin dibinde, kendi kendine oturup bastonunu
hafif hafif dudaklarına dokundurduğunu, hasretini çektiği
Avrupa âlemine dair düşüncelere dalmış, öylece dalgın bir
halde oturduğunu Ruşen Eşref’e anlatmıştır. Mekân, Salah
Birsel’in gözlemine göre II. Dünya Savaşı’na kadar açık kalabilmiştir.
(Birsel, Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu, s.16)
Hacı Reşid Ağa’nın Kıraathanesi
Şehzadebaşı’ndaki kıraathanelerin arasında biri vardı ki
diğerlerinden pek çok yönüyle ayrılırdı. Hacı Reşid Çayhanesi
olarak da bilinen yer, devrin meşhur bir sürü şair ve
yazarının yanı sıra devlet memurlarıyla birlikte farklı simaların
da mekânıydı.
Hacı Reşid Ağa, Salah Birsel’in tasviriyle cılız mı cılız, bodur,
elâ gözlü, esmer ve olağan dışı bir şahsiyetti. Geriye
doğru basık duran fesinde her zaman şebboy, menekşe,
sümbül yahut da Hacı’nın ruh durumuna uygun bir çiçek
bulunurdu. Harikulade çaylar demleyen ağanın kahvesinin
Neyzen Tevfik
12