KAP. 4.

skuldu setast í verk í Føroyum. Eftir hesi fyriskipan ber til at skilja
Føroyar sum serstakt lógarøki innan danska ríkið. Men samstundis gav
hon amtmanninum sera stórt vald, tí hann fekk sambært henni rætt til
at siga, um ein donsk lóg var egnað til at galda í føroyska samfelagnum.
Statsrættarlig viðurskifti fram til 1830-árini
Eftir landnámið hava Føroyar, eins og Ísland, eina tíð verið autonomt
øki. Seinri eru bæði londini blivin norsk skattlond. Ósemja er tó um,
hvørt londini beinleiðis vóru partar av sjálvum norska ríkinum ella
høvdu leysari hjálandasamband við Noreg. Í árinum 1380 varð dansktnorska
ríkissambandið sett á stovn. Rættiliga skjótt byrjaðu Føroyar,
Ísland og Grønland at nærkast danska partinum av samríkinum. Rættarliga
minti støðan hjá londunum í Atlantshavi nógv um støðuna hjá
donsku koloniunum í Eystur-. og Vesturindia og Afrika.
Í árunum 1536-37 hendi týðandi broyting í politisku støðuni hjá
Noregi í mun til Danmark. Í § 3 í handfestninginum hjá Christiani 3.
stendur m.a.:
„ ... da skal det (Norge) herefter være og blive under Danmarks krone
ligesom et af de andre lande, Jylland, Fyen, Sjælland eller Skåne ere, og
herefter ikke mere være eller hedde noget kongerige for sig, men et
ledemod af Danmarks Rige og under Danmarks krone“.
Tað eru rættarkønir granskarar, ið siga, at støðan hjá gomlu norsku
skattlondunum eftir hetta varð nógv broytt. Frá nú av vórðu tey stýrd
av kongi og danska ríkisráðnum sum donsk hjálond ella skattlond.
Dømi um hetta er trúbótin í Íslandi. Hon varð framd við harraboði
úr Danmark – ikki Noregi. Tá Jón Arason, seinasti katólski biskupur í
Íslandi, sum sjálvur hevði verið limur í norska ríkisráðnum, setti seg
upp móti boðunum frá Chr. 3., heitti hann í skrivi til altingið frá 27.
juni 1541 á norska ríkisráðið um hjálp. Men norska ríkisráðið var ikki
til longur, og trúbótin í Íslandi varð sett í verk við danskari hermegi
undir leiðslu av donskum offiserum. Aftanfyri stóð danski kongurin,
sum framdi ætlan sína við góðkenning frá danska ríkisráðnum.
Í 1572 varð embætið sum statshaldari í Noregi sett á stovn. Hesin
embætismaður fekk lokalan myndugleika í Noregi – ikki í Føroyum og
Íslandi, sum blivu stýrd úr Keypmannahavn. Boð kongs fóru beinleiðis
til ovasta embætismann hansara í Íslandi – ongantíð um statshaldaran
í Noregi. Mestsum tað sama var galdandi viðvíkjandi Føroyum.
Eisini á merkantila økinum hendu broytingar. Í 1602 fekk „Det
islandske Kompagni“ einarætt til Íslandshandilin – og í 1619 til „Føroyahandilin“.
Við hesum vóru eisini búskaparligu bondini millum
28