Частина 2 - Інститут проблем сучасного мистецтва

Lech StangretZarys ewolucji rysunku Tadeusza KantoraTadeusz Kantor urodził si 6 kwietnia 1915 roku w Wielopolu Skrzyńskim (obecnewojewództwo podkarpackie). Był drugim dzieckiem Mariana Leona Kantora iHeleny Katarzyny z domu Berger. Ojciec, przed wybuchem I wojny światowej piastowałstanowisko kierownika wiejskiej szkoły w Pstrgówce koło Strzyżowa. Potemwalczył m.in. w 3 Pułku Piechoty w 2 Brygadzie Legionów generała Józefa Hallera,zwanej Karpack. Po zakończeniu wojny nie wrócił do rodziny, lecz udał si na Ślsk,gdzie poświcił si pracy oświatowo — społecznej (pracował jako nauczyciel wszkołach na Ślsku, jednocześnie aktywnie działajc w szeregach Chadecji).Opuszczona przez mża Helena Kantorowa zmuszona została do szukania pomocy uczłonków rodziny. Znalazła j u swej matki Katarzyny Berger, pełnicej po śmiercimża obowizki gospodyni w miejscowej plebanii u ksidza Józefa Radoniewicza.Proboszcz Radoniewicz, który był przyrodnim bratem Katarzyny Berger udzieliłgościny ciżarnej Helenie Kantor i jej dwuletniej córce — Zofii. Tam też przyszedł naświat Tadeusz Maria Kantor.Po latach Tadeusz Kantor czsto powracał w swej twórczości do czasu dzieciństwaspdzonego w Wielopolu. Barwnie też opisywał skierowane ku wieczności miasteczko,w którym zgodnie egzystowały tradycje polskie i żydowskie. Niewtpliwie, okreswielopolski pozostawił niezatarty ślad w jego pamici, ale na próżno poszukiwać w nimjakiejś szczególnej, artystycznej atmosfery. Młody Kantor nie wzrastał w otoczeniu, wktórym sztuka zajmowałaby najważniejsze miejsce. Na pewno nie mogły wpłynć namałego Tadeusza artystyczne zainteresowania ojca, gdyż ten nie brał udziału wwychowywaniu syna.Wspominajc swe chłopice lata, twórca zwracał głównie uwag na zapładniajcewyobraźni dziecka uroczyste obrzdy i ceremonie. Rytm życia miejscowejspołeczności wyznaczały bowiem świta religijne (katolickie albo judaistyczne) urozmaicaneuroczystościami weselnymi i pogrzebowymi. Senn atmosfer zakłócały odczasu do czasu niespodziewane zdarzenia, jak np. przemarsz wojska. Uczestniczcyw tych wydarzeniach z obowizku lub ciekawości, młody Kantor bawił si potemodtwarzajc w swym pokoiku na plebanii zaobserwowane sceny i sytuacje. W późniejszychopisach dzieciństwa, artysta niejednokrotnie podkreślał istotne znaczenieowych zabaw, ale nie nadawał im charakteru wyjtkowości, gdyż wszystkie dzieci wiejskiei z miasteczka malowały, bawiły si w teatr i uprawiały sztuk, wcale o tym niewiedzc [1].Zatem pierwsze dziesić lat życia Tadeusza Kantora nie było czasem, który jużzaważył na wyborze kariery artysty. Nie zachowały si niestety żadne rysunki z tegookresu.Po ukończeniu przez Tadeusza czterech klas szkoły powszechnej w Wielopolu, wroku 1925, Helena Kantor wraz z dziećmi przeniosła si do Tarnowa (m.in. dla umożliwieniasynowi kontynuacji nauki).• 488 •W roku szkolnym 1925/1926 Kantor został zapisany do klasy IB I Gimnazjumim. Kazimierza Brodzińskiego. Chociaż lata gimnazjalne (1925–1933) nie były takczsto i z takim sentymentem wspominane przez artyst jak dzieciństwo w Wielopolu,to jednak właśnie ten czas silnie wpłynł na kształtowanie si jego osobowości i wybórżyciowej drogi. Gimnazjum tarnowskie, z austriackim właściwie jeszcze programemtypu klasycznego, kładło nacisk na filologiczno — klasyczny kierunek kształcenia.Było szkoł o dużym prestiżu, skupiajc wśród grona pedagogicznego wiele szacownychpostaci. Szczyciło si też znakomitymi wychowankami. W gimnazjumdziałało wiele kółek zainteresowań i młodzieżowych organizacji. W samym mieściekwitło bujne życie teatralne. Urzdzano liczne amatorskie i szkolne przedstawienia, aw roku 1932 powołano midzyszkolny zespół teatralny.Kantor należał do wyróżniajcychsi uczniów. Był celerem — prymusem zprzedmiotów humanistycznych. Z łacinyi greki udzielał korepetycji mniej zdolnymkolegom, wspomagajc w ten sposóbskromny, rodzinny budżet. Pewne trudnościsprawiała mu tylko matematyka ifizyka.Piotr Krakowski opisujc tarnowskiokres Kantora podawał, że już w latachgimnazjalnych zyskał sobie rozgłosmalarza [2]. Artysta przyznawał, że zaczłmalować w trzeciej klasie pod wpływemobejrzanego w krakowskich Sukiennicachpłótna Henryka Siemiradzkiego«Pochodnie Nerona» [3]. Zachwyciła gorównież kurtyna Siemiradzkiego w teatrzeSłowackiego. Innym źródłem fascynacjibył malarski świat Jacka Malczewskiego. 1. Portret Zygmunta Bujasa, rysunek z lat 1935/ 1936.Z inspiracji twórczości Malczewskiego Ołówek na papierze. Własność prywatnanamalował obraz przedstawiajcy śmierćw całunie na tle pejzażu, który podarował nauczycielowi matematyki i fizyki — JózefowiSalibillowi. Z okresem tarnowskiej edukacji Kantora wiże si także wielkipodziw i admiracja dla sztuki Stanisława Wyspiańskiego. Jesieni 1932 roku, w ramachdziałalności świetlicowej Czytelni, Kantor wygłosił referat p.t.: Wyspiański — plastykna tle kierunków nowoczesnego malarstwa oraz zaprojektował i wykonał oprawscenograficzn do dwóch fragmentów sztuk Wyspiańskiego: III aktu Wyzwolenia i IVaktu Akropolis. Artysta wspominał, że te pierwsze, młodzieńcze próby działalności• 489 •