Частина 2 - Інститут проблем сучасного мистецтва

Lech StangretZarys ewolucji rysunku Tadeusza Kantoraprzez muzea i galerie w kraju. Powstały one zasadniczo w okresie obejmujcym lata1947–1954/55.Tadeusz Kantor, odkrywajc w Palais de Decouverte nowy świat natury, próbowałszkicować zaobserwowane formy. Zanim doszedł do wniosku, iż tego si nie daodrysować i że nie ma w tym najmniejszego sensu sporzdzał rysunki w osobistym notatniku.Później przeszedł do eksperymentów z przestrzeni. Now jej postać nazwałwieloprzestrzeni.Nastpnie doszedł do przekonania, że w każdym dziele sztuki istnieje niezależna odartysty UR-MATERIE, która kształtuje si sama i w której bytuj wszystkie możliwe,nieskończone warianty życia [15].Dalsze doświadczenia i rozstrzygnicia doprowadziły do uczynienia z przestrzeniprzedmiotu tworzenia. Przestrzeń naładowana energi, umożliwiajc jej kurczliwość irozcigliwość rodzić miała formy. Warunkowała również ich wzajemne stosunki inapicia. Sprowadzona do płaszczyzny podlegała różnego rodzaju ruchom.Pojawiajca si w niej figura ludzka ukształtowana została na pograniczu żywego, cierpicegoorganizmu i mechanizmu funkcjonujcego automatycznie i absurdalnie [16]. Ulegałaprawom swoistej metamorfozy.Dla rozważań nad kształtowaniem si form rysunku Kantora te wszystkie eksperymentymiały fundamentalne znaczenie. Cały proces stwarzania nowego świataodbywał si nie na płótnie obrazu, lecz poprzez rysunek. Wówczas właśnie artysta uczyniłszkic głównym narzdziem kreacji, a potem podniósł go do rangi w pełni autonomicznegodzieła — reprezentanta twórczości. W notatniku «nocnym» zapisał: Pocztkowote mnożce si rysunki traktowałem jako konieczne praktyki i analitycznećwiczenia, przygotowujce mnie do właściwego i «poważnego» działania, jakim jest realizacjaobrazu. Uważałem, że ten «elementarz» winien pozostać w ukryciu. (…) Późniejjednak zauważyłem, że to «doświadczanie» przestrzeni nie jest wcale przygotowaniem. Żeono samo jest istotn czynności i ostatecznym celem. WARUNKUJE BYT OBRAZU [17].Kilkaset rysunków powstałych w okresie metaforycznym uderza różnorodności pojawiajcychsi form i bogactwem problematyki (ryc.11–15). Dla rozwoju formsamego rysunku okres metaforyczny był bardzo ważnym doświadczeniem.Eksperymenty z przestrzeni parasolowat i przestrzeni gwałtown, kształtujcyminow morfologi figur i przedmiotów, sprawiły, że szkice zaczły nabierać nieznanegodotd napicia kierunków. W rysunku pojawił si ruch, wir skrcajcy i spltujcyantropomorficzne postacie w zagmatwane wzły. Wraz ze zdynamizowaniemprzestrzeni zaczł narastać klimat zagrożenia. Nowe przestrzenie zaludniłydrapieżne, owado — podobne, człeko — zwierzce kreatury. Sporzdzajc szkiceKantor posługuje si różnymi środkami technicznymi. Rysuje tuszem, ołówkiem,wglem. Na papierze, kartonie, bibule. Linia nabiera pewności, drapieżności,dynamiki. Artysta stosuje różne skróty, wykreśla śmiałe perspektywy. Obsesyjnie wraca• 506 •18. Ilustracja do «Iwony, ksiżniczki Burgunda» Witolda Gombrowicza, 1958. Collage, gwasz na kartonie. Własność:Muzeum Narodowe w Poznaniudo postaci ludzkiej. Kreśli wciż nowe jej wersje, używajc struktur kostnych, drzazg,zapałek, form obłych itp. Poprzez deformacj i zniekształcenie, rysunek jakby intuicyjnieszukał własnej kreski dla określenia ludzkiej figury. Kolor, barwa wystpujerzadko. Jeżeli si pojawia to, podobnie jak w obrazach tego okresu, wypełnia ściśleokreślone konturem płaszczyzny.Kantor wspominał, iż w okresie okupacji hitlerowskiej znalazł si w sytuacjipewnego rodzaju wolności. Likwidacja polskich instytucji zajmujcych si kultur równałasi też zniesieniu tworzonych przez nie opinii, norm, nakazów, zaleceń i zwyczajów.Jednocześnie społeczeństwo polskie nie uznawało niemieckiej administracji zawłaściw władz. Wprowadzony zakaz uprawiania sztuki sprawił, że wszystkie jej przejawyzyskały ten sam status. Terror okupacji uniemożliwiał normalne kontakty środowiskw Krakowie, nie mówic o reszcie kraju. Wytworzony groz wojny podział spowodował,iż Kantor i skupieni wokół niego artyści mogli, a nawet musieli, zajmowaćsi wyłcznie problematyk własnej sztuki. Przestali walczyć o prawo uznania ich twórczości,gdyż twórczość ich potencjalnych artystycznych adwersarzy także zostałazabroniona. Istniał tylko jeden, wspólny, zewntrzny wróg. Zakazujc wszelkiejdziałalności kulturalnej, Niemcy przestawali być jakimikolwiek przeciwnikami w dysputacho sztuce, ponieważ nic w zamian nie proponowali.• 507 •