Частина 2 - Інститут проблем сучасного мистецтва

Lech StangretZarys ewolucji rysunku Tadeusza KantoraZwrot w twórczości Kantora dokonał si w drugiej połowie 1946 roku, podwpływem wystawy współczesnego malarstwa i rysunków francuskich zaprezentowanejw czerwcu i lipcu w krakowskim Pałacu Sztuki. Pokazano obrazy: Gishii, Fougerona,Pignona, Tal-coata. Ekspozycja w Pałacu Sztuki była dla młodych krakowskich twórcówpierwsz okazj bezpośredniego kontaktu ze współczesn sztuk światow. Polscyartyści dostrzegli w dziełach Francuzów równoczesne rozwinicie kubistycznej formy isyntetyczne połczenie jej z ekspresyjn, fowistyczn niemal kolorystyk. Dla wielu znich prace zachodnich kolegów, reklamowane jako najnowsze osignicia szkoły paryskiej,były potwierdzeniem słuszności własnych kierunków rozwoju.Dla Kantora stanowiły ważki argument do wyboru abstrakcyjnej drogi. Podczasletnich wakacji namalował kilka obrazów o znamiennych tytułach: Ptasznicy, Praczka,Prasowaczka. Wspólnie z Mieczysławem Porbskim, zredagowali też manifest nowejsztuki nazwanej spotgowanym realizmem [12]. Abstrahujc od rażcego dziś tonuspołecznej retoryki, tekst wystpienia zawierał głównie totaln krytyk postimpresjonizmui kapistów, głoszc apologi abstrakcji wywodzonej od dokonań Picassa.Zmiana w malarstwie Kantora nie ominła rysunku. Z tego, krótkiego w sumie,okresu pochodzi m. in. (ryc. 10). Widać w nim, iż artyście z dużym trudem przychodziłowyzwolenie z odtwarzania realnych kształtów. Szukał abstrakcyjnej formy,która pozwoliłaby identyfikować rzeczywistość, a równocześnie nie chciał byćposdzonym o naturalizm. Płaska postać Prasowaczki została narysowana cienk,pewnie kreślon, konturow lini. Autor pokusił si o realne oddanie skrtu ciała, anawet o delikatny, klasyczny światłocień (w prawej czści koszuli).Utwory z okresu spotgowanego realizmu nie okazały si przełomem w rysunkowejtwórczości Kantora, ale też sam rysunek nie poszukiwał form dla siebie. Odbijała si wnim jedynie cała problematyka twórczości artysty. Formy i linie kształtowały si prawieniezauważalnie. Z każdego okresu i z każdej uprawianej przez twórc dyscypliny«coś» zostawało, wpadało do pamici, podświadomości i pulsowało w imaginacji, bypotem niepostrzeżenie zmaterializować si na papierze. Również eksperyment z formamipicassowskimi pozostawił swój ślad. Trzeba odnotować, że wtedy artysta zwróciłuwag na tkwic w rysunku sił, zdoln kreować samoistne plastyczne dzieła.Wkrótce zreszt nastał czas, kiedy szkic stał si głównym powiernikiem i przekaźnikiemmalarskich idei.Z wyjazdem na stypendium do Paryża w 1947 roku Kantor wizał wielkie oczekiwania.Paryż był dla niego, a co dziwniejsze pozostał do końca życia, najważniejszymośrodkiem — centrum światowej sztuki. Prawie półroczny pobyt w stolicy Francji niewtpliwiezaważył na dalszym jego malarstwie. Wpłynł też znaczco na sam refleksjnad istot sztuki i rol współczesnego twórcy.Artysta w swych pismach twierdził, że wyjeżdżał do Paryża nie bdc całkowiciepewnym wyboru postkubistycznej abstrakcji. Towarzyszyła mu wtpliwość czy rzeczy-• 502 •16. Projekt scenograficzny do spektaklu «Legenda o miłosci» N. Hikmeta, 1955. Stary Teatr. Ołówek na papierze.Własność prywatnawiście istot realnego świata można przedstawiać nie burzc podstawowej architekturymalarskiego dzieła. Wówczas jeszcze nie stawiał jednak znaku równości pomidzyfikcj obrazu, opart o iluzyjne reprodukowanie natury, i abstrakcyjn, geometrycznkonstrukcj. W pracach «spotgowanego realizmu» nie udało mu si osignć odpowiednikateatralnej, nieiluzyjnej rzeczywistości, w jakiej znaleźli si widzowie i aktorzypodziemnego «Powrotu Odysa». Ale, zanim doszedł do metaforycznego obrazu musiał,dokonać przewartościowania w zakresie traktowania płaszczyzny płótna, jakoekranu przyjmujcego funkcj reprezentanta kreowanej poza nim realności.Pomogła mu w tym, bardziej niż ogldane wystawy surrealistów — ekspozycja wPalais de Decouverte. Jak opisywał: Było to niezwykłe nagromadzenie tego wszystkiego,• 503 •