Descarga en formato PDF - Centro Ramón Piñeiro para a ...

Isabel Echevarría Isusquiza e Javier Arbulu Aguirre. Apuntamentos sobre fraseoloxía e literaturaAsí o observa a propósito de Madre de la mi madre, guardas me ponéis, que “es refránque salió de cantar”. E de ¡Para la muerte que a Dios debo, de perejil está el mortero!sinala que “es estribillo de aquel cantar: ‘Comadres, las mis comadres, / yo tengo doscriadas / muy bellacas y muy malas; / por estarse arrellanadas / nunca limpian elmajadero; / ¡para la muerte que a Dios debo, / de perejil está el mortero!’”. Así mesmo,Pésame de vos, el conde, que, segundo Correas, “quedó en refrán del cantar viejo”,procede do romance do Conde Claros, que forneceu doutros versos o caudalfraseolóxico da lingua (Correas 1627: 481, 622 e 634).A incuestionable relación entre os refráns e a primitiva lírica castelá deu lugar áfecunda investigación de M. Frenk Alatorre (1961/1978), quen volveu sobre as moitasligazóns que se dan entre o refraneiro e o cancioneiro popular españois dos séculosXVI e XVII. Subliña unha vez máis os seus vínculos, entrecruzamentos, superposiciónse analoxías; e confirma a existencia de “una zona fronteriza en la que se hermanan unoscon otros”. A conexión do refrán coa poesía popular ten, sen dúbida, moito que ver cocarácter poético ou semipoético dos máis típicos destes enunciados (Frenk, 1997).Lázaro Carreter (1980a) referiuse a Frenk noutro artigo non menos célebre, cuxoobxectivo é subliñar, precisamente, que “relación no implica confusión”. E como indicaL. Combet (1971: 55) e o propio Lázaro reitera, habería que disociar prudentemente orefrán dos produtos da lírica popular como as seguidillas, cantares, panxoliñas etc., pararespectar a distancia media entrambos, que é xustamente a que separa Literatura eFolclore. Segundo Lázaro, o frecuente cruzamento entre folclore oral e Literatura, queten múltiples manifestacións históricas (como a incorporación do romanceiro vello aonovo, ou á comedia) foi posible só mediante “un cambio radical de funcións”. Así pois,reparar nas propiedades formais comúns de refráns e versos non debería esluír unslímites seguramente precisos para definir con exactitude e comprender a verdadeirafunción da literatura. Mais xa que non imos resolver tan grande dúbida, dende oRefraneiro e Correas, nunha acrobacia que se cadra non será en van, ocorrésenosrecordar algunhas palabras do poeta Rimbaud:Depuis longtemps je me vantais de posséder tous les paysages possibles, ettrouvais dérisoires les célébrités de la peinture et de la poésie moderne.J'aimais les peintures idiotes, dessus de portes, décors, toiles de saltimbanques,enseignes, enluminures populaires; la littérature démodée, latin d'église, livresérotiques sans ortographe, romans de nos aïeules, contes de fées, petits livres del'enfance, opéras vieux, refrains niais, rhythmes naïfs. (J. A. Rimbaud 1990: 80-82)O fragmento pertence a “Alquimia do verbo”, un poema coñecido, sobre todo, porquepouco despois da nosa cita Rimbaud pon cor ás vogais. A crítica fixo fincapé nafundación dos sons-cor, e non di nada dos contos de vellas, dos refráns parvos e dosritmos inxenuos; porén, canto parece que cómpren no nacemento da poesía moderna.5.2 Contos populares e frases proverbiaisO conto proporcionou á fraseoloxía locucións denominativas (cuento de viejas, cuentode horno, cuento largo, el cuento de nunca acabar), locucións verbais (despachurrar oCadernos de Fraseoloxía Galega, 10, 2008, 79-94 87