Descarga en formato PDF - Centro Ramón Piñeiro para a ...

Isabel Echevarría Isusquiza e Javier Arbulu Aguirre. Apuntamentos sobre fraseoloxía e literaturaSonó la flauta por casualidad é un dito que, na súa literalidade, atopamos nas Fábulasliterarias (1782) de Tomás de Iriarte, quen a titulou El burro flautista.Aunque la mona se vista de seda, mona se queda xa era refrán que Iriarte fabulou cotítulo La mona (Fábulas literarias, 1782; fáb. 26, apud García Remiro 2001: 191):“Aunque se vista de seda / la mona, mona se queda.El refrán lo dice así: / yo también lo diré aquí,y con esto lo verán / en fábula y en refrán”.Traíao Correas (1627: 109): “Aunque la mona se vista de seda, mona se queda”, e estáasí mesmo en Autoridades (IV: 594), onde se explica da seguinte maneira: “Refrán queenseña que la mudanza o fortuna de estado nunca puede ocultar sus principios baxos,sin mucho estudio y cautela”.Remitimos ao xa varias veces citado García Remiro (2001) para a historia doutrasfrases, cuxa transmisión e difusión presenta certa complexidade: do patrimonio comúná elaboración literaria e de aí, de novo, ao acervo popular (Quien no te conozca, que tecompre; El rey está desnudo; Fuenteovejuna, todos a una; A veces se descuida el buenHomero; Los experimentos, con gaseosa etcétera).6. Función e movementoA artificiosidade formal é un trazo que distingue a lingua dos refráns. García-Page(1990) considera que o compoñente fónico resulta determinante na configuración dasparemias máis típicas, “ata o punto de condicionar, en non poucas ocasións, a presenzae o comportamento das demais convencións”. Pola súa parte, os recursos fónicosprincipais e máis característicos do refrán, o ritmo e a rima, serven á súa fixación ememorización, ao igual que os frecuentes xogos de palabras 20 . Ademais, non poucasparemias se formaron sen outra pretensión que a de xogar coa propia linguaxe: refránsconvertidos en simples asociacións fónicas, chistes, trabalinguas ou enigmas, que nonparecen ter outra razón de ser que a de probar o enxeño e a habilidade dos falantes(García-Page 1993) 21 . De xeito que, sen lugar a dúbidas, a función lúdico-poética éunha das funcións inherentes dos fraseoloxismos, pois os procedementosfonoestilísticos condicionan decisivamente a “comunicabilidad e aceptibilidad” doenunciado que, como o literario, chama decididamente a atención sobre si (Zuluaga1997: 635).Por iso, preguntámonos tamén se a actitude definida pola pragmática lírica para apoesía podería proxectarse sobre a paremioloxía. Todo poema xera unha serie deexpectativas sobre a súa mensaxe: distancia e impersonalidade, totalidade, coherencia e20 Vid. Ademais, M. García-Page (1997) e L. A. Hernando Cuadrado (1997) para un completo repaso detrazos formais e semánticos dos refráns. Cómpre mencionar que as locucións comparten eses trazosformais, con idénticos valores mnemotécnico e expresivo: aliteración (rizar el rizo), similicadencia(menda lerenda, corriente y moliente, hecho y derecho, mondo y lirondo, ni arte ni parte), efectosrítmicos, a miúdo conseguidos pola repetición (a cal y canto, cara o cruz, cara a cara, paso a paso) etc.;Corpas 1996: 111.21Remitimos así mesmo aos numerosos traballos citados neste artigo, entre eles algúns do propio autor.90Cadernos de Fraseoloxía Galega, 10, 2008, 79-94