Doktora Tezi - Tarımsal Ekonomik Araştırma Enstitüsü

AHP yöntemi karar alıcıya karmaşık sorunları hiyerarşik veya bütünleşik düzeyler kümesi şeklindeyapılandırma olanağı vermektedir. Genellikle, hiyerarşi en az üç düzeye; amaç, kriterler veseçeneklere sahiptir. Araştırma konusunda amaç, tüketicinin en uygun yemeklik yağ türünü seçmesi vesatın almasıdır. Kriter örnekleri olarak ise fiyat, besin değeri, lezzet ve sağlık üzerinde etkisi olarakgösterilebilir. Seçenekler ise çeşitli yemeklik yağ türleri; margarin, zeytinyağı, ayçiçeği yağı, mısırözüyağı ve tereyağıdır.AHP kriterlerin önemiyle ilgili karar vericinin (tüketici) yargıları üzerine gerçekleşen alternatifkararların gerçekleşebilme olasılıklarını sıralamaya yardım eden yöntemdir. Bu sebepten AHPyöntemi kullanıldığında hangi seçeneğin tüketici açısından daha ağır bastığını gösterilebilmekte ve busebepten tüketici davranışı modelleri için kullanılabilecek iyi bir alternatif oluşturmaktadır.Problem hiyerarşisi belli bir düzeyin bir üst düzey üzerindeki etkisinin analizi olarak ifadeedilmektedir. Süreç kriterlerin hedeflere ulaşmada göreceli önemini saptamakla başlar. Bir sonrakidüzeyde seçeneklerin münferit olarak, kriterlerin her birisini hangi ölçüde gerçekleştirebildiğiölçülmektedir. Son olarak ise bu iki analizin sonuçları sentez edilerek amaca ulaşmada seçenekleringöreceli önemi hesaplanmaktadır.Araştırma modelinde, AHP yaklaşımını yönlendiren tüketici değerlendirmeleri ve yargılarıdır. Budeğerlendirmeler belli bir hiyerarşi düzeyinde maddelerin ikili karşılaştırmaları şeklinde ifadeedilmektedir. Bu ikili karşılaştırmalar amaç veya kriterleri gerçekleştirmede bir maddenin diğerinegöre göreceli önemini ölçmektedir. İkili karşılaştırmaların her birisi karşılaştırılan iki kriterinağırlıkları oranının tahminini temsil etmektedir. İnsan değerlendirmesini işlemek için kullanılan buoran ölçeklemesi diğer bir çok alandaki karar verme sorunlarına uygulanmış ve standart ölçülerin(örneğin, hacim, boyut, biçim gibi) var olduğu ortamlarda da geçerliliğini koruduğu doğrulanmıştır.AHP insan değerlendirmeleri için oran ölçeği (ratio scale) kullandığından alternatif ağırlıklar hiyerarşidüzeyindeki amacı gerçekleştirmek için kriterlerin göreceli önemini ifade etmektedir. Bireyseldeğerlendirmeleri ölçmek için çok sayıda ölçekler kullanmak mümkün olmasına rağmen, Çizelge3.10’da verilen ölçek AHP çalışmalarında standart olarak kullanılan ölçektir.Araştırma probleminin her hiyerarşik kademesinde ikili karşılaştırmaların sonucu ikili karşılaştırmamatrisinde ifade edilmektedir. Her kademede yapılması gereken ikili karşılaştırma sayısınn1 2formülü ile verilmektedir. Burada n her hiyerarşik düzeyde verilen kriter sayısıdır. İkili karşılaştırmamatrisinin bir özelliği köşegen değerlerin 1’e eşit olmasıdır. Bunun nedeni her hangi bir kriter kendikendisiyle karşılaştırıldığında eşit derecede tercih edileceğidir. İkinci bir özellik ise matrisin aşağıüçgenindeki değerlerin ilgili yukarı üçgendeki değerinin tersine eşit olmasıdır. Örneğin, ikilikarşılaştırma matrisinde (1;4) elemanı (1. satır, 4. sütun elemanı) birinci kriter (örneğin, fiyat) iledördüncü kriter (kalite) arasındaki karşılaştırmanın sonucunu ifade eder. Bu (1;4) elemanının değeri 5ise bu birinci kriterin (fiyatın), dördüncü kritere göre kuvvetli derecede üstün olduğunu ifade eder. Busebepten matrisin aşağı üçgenindeki (4;1) elemanı (4. satır, 1. sütun elemanı) değeri 1/5’e eşitolacaktır. Tabii ki, eğer (1;4) elemanının değeri 1/7 olsa idi, (4;1) elemanının değeri 7’ye eşit olacaktı.31