Doktora Tezi - Tarımsal Ekonomik Araştırma Enstitüsü

Türkiye’de gıda sanayii ithalat değerindeki değişim ve bu değişimin yıllara göre yansımaları Çizelge4.6’da görülmektedir. 1999-2005 yılları arasında gıda sanayiinde ithalat değeri reel ortalama olarak %62 (yıllık ortalama % 8,3) oranında artış göstermiştir. İthalat değeri 2000 yılında bir önceki yıla göre% 37,6 oranında artarken, bu artış sonraki yıllarda azalmıştır. İthalat değeri en yüksek olarak bitkiselyağ, mezbaha ürünleri ve tahıl-nişasta ürünlerinde gerçekleşirken, en düşük olarak su ürünleri ilemeyve-sebze ve yem sanayisinde olmuştur (Çizelge 4.6).Bitkisel yağ sektörünün gıda sektörü içerisinde istihdam açısından katkısı ise Çizelge 4.7’deizlenebilir. Bu çizelgeden de görüldüğü gibi bitkisel yağ sektörü gıda sektörü içerisinde toplamistihdamının yaklaşık % 5’lik kısmını oluşturmaktadır.Bitkisel yağ sektörü 4 milyon ton kırma, 1,5 milyon ton rafine yağ, 910 bin ton margarin üretmekapasitesi ile 1,5 milyar ABD Dolarlık hacime sahip ve hammaddesini önemli ölçüde ithal eden birsektördür (Anonim 2007a). Kullanılan üretim teknolojisine göre, üç gruba ayrılan bitkisel yağsanayisinde birinci aşamayı yağlı tohumlardan ham yağ üretim tekniği olan solvent ekstrasyonu, ikinciaşamayı yağlı tohumlardan ham bitkisel yağların rafinasyonu, üçüncü aşamayı ise bitkisel sıvı yağlarınhidrojene edilmesiyle margarin üretim tekniği oluşturmaktadır.Türkiye’de yetiştirilen bitkisel yağ bitkilerinden zeytin, ayçiçeği, pamuk, soya, mısır, susam ve haşhaşbitkisel yağ üretiminde kullanılmaktadır. Pamuk yağı, bitkisel sıvı yağ olarak sadece Çukurova ve BatıKaradeniz’de, haşhaş yağı Afyon ve çevresinde bölgesel olarak ve giderek azalan miktarlardatüketilmektedir. Rafine bitkisel yağ üretiminde en büyük pay % 75 ile ayçiçeği yağına aittir. DPTBitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonu Raporu’na göre 2002–2003 pazarlama döneminde iç piyasadagerçekleşen rafine sıvı yağ tüketimi 735 bin ton, margarin tüketimi ise 480 bin ton civarındadır(Anonim 2007c). Katı ve sıvı yağ tüketimleri bölgelere göre farklılık göstermekte olup Marmara, Egeve Akdeniz kıyı bölgelerinde zeytinyağı tüketim alışkanlığı yaygındır. Uzun yıllardan bu yanamargarin tereyağının yerini almıştır.Son yıllarda tüketiciler sıvı yağlara doğru tüketim eğilimine girmişlerdir. Bunun en önemli nedeni sıvıyağların doymuş yağ asidi oranının düşük olmasıdır. Doymuş yağ asitlerinin düşüklüğü özellikle kalpve damar hastalıkları açısından önemli bir kriterdir. Bunun bilincinde olan tüketiciler ağırlıklı olaraksıvı yağ tüketim eğilimine yönelmişlerdir.Toplam bitkisel sıvı yağ ihracatımızın (zeytinyağı hariç) tamamına yakını ayçiçeği, mısır, soya vepamuk yağlarından oluşmaktadır. Bitkisel yağ ihraç ettiğimiz başlıca pazarlar; Irak, Libya, Suriye,İsrail, KKTC, Güney Kore ve Yemen’dir. İthalatımızın olduğu başlıca ülkeler ise Arjantin, Ukrayna,ABD, Rusya Federasyonu, Brezilya, Çin Halk Cumhuriyeti, Romanya ve özellikle palm yağındaEndonezya ve Malezya’dır (Göksu 2007).Yine bu ürünler, palm yağı ile birlikte ithalatımızın da % 90’ını oluşturmaktadır. Türkiye’de bitkiselyağ sanayiine hammadde teşkil eden yağlı tohumların üretimi yeterli olmadığından yağ açığı ithalatyoluyla karşılanmaktadır. İthalat daha çok ham yağ şeklinde gerçekleştirilmekte ve bu şekilde katmadeğer yaratılmaktadır. 2005 yılında gıda maddeleri ithalatımızın yüzde 23’ünü; hayvansal ve bitkiselyağlar, yüzde 19’unu yağlı tohumlar ve meyveler oluşturmuştur (Anonim, 2007b). Hayvansal vebitkisel yağlar içinde palm yağı ile artan bir şekilde ayçiçeği ve soya yağı; yağlı tohumlar ve meyveleriçinde ise giderek ithalatı artan soya fasulyesi başta gelmekte ve ayçiçeği tohumu takip etmektedir.Kendine yeterlilik oranı 2008-2009 pazarlama yılı verilerine göre ayçiçeğinde % 47, kolza’da % 41,soya’da % 3 olarak hesaplanmıştır (Anonim 2010a). Ayrıca son yıllarda yağlı tohumların ekilişalanlarındaki istikrarsızlık, üretim miktarlarında dalgalanmalara neden olmaktadır. DPT’nintahminlerine göre (Anonim 2007a) ise Türkiye’nin yıllık bitkisel yağ açığı yaklaşık 1.000.000 ton hamyağ veya karşılığı yağlı tohum olup, yıllık yağlı tohum ve ürünleri ithalatı için ödenen tutar 1 milyarABD Dolarının üzerindedir. Bitkisel yağ üretimini teşvik etmek için Türkiye’de doğrudan gelir desteğikapsamında yağlık ayçiçeği ve zeytinyağı alınmış ve prim ödemeleri yapılmıştır. Ayrıca Türkiye’ninartan bitkisel yağ arz açığının kapatılması amacıyla yağlı tohum üretimine yönelik fark ödemesidesteklemesi yapılmaktadır. Yağlı tohumlu bitkilerden yağlık ayçiçeği, soya ve kanola prim ödemelerikapsamında yer almaktadır.51