Doktora Tezi - Tarımsal Ekonomik Araştırma Enstitüsü

Türkiye’de ayçiçeği üretiminde tarım kooperatiflerinin önemli rolü vardır. En büyük ayçiçeği üreticisiolan Trakyabirlik’e bağlı 48 kooperatif Edirne, Tekirdağ, Kırklareli, Bursa, Balıkesir, Çanakkale,İstanbul, Sakarya, Ankara, Kütahya, Afyon, Kocaeli, Aydın bölgelerinde faaliyet göstermekte vetoplam ayçiçeği piyasasının % 30’unu elinde bulundurmaktadır. Diğer ayçiçeği kooperatifi olanKaradenizbirlik’in piyasa payı ortalama % 5 olup, kendisine bağlı 19 kooperatif ile Samsun, Amasya,Çorum, Tokat, Kırıkkale, Yozgat, Diyarbakır, Kırşehir, Elazığ bölgelerini kapsamaktadır.Kooperatifler kendilerine ait tesislerde 150.000 ton ayçiçeği işleyerek 55.000 ton rafine ayçiçeği yağıüretme kapasitesin sahiptirler (Gökdemir 2004).Ayçiçeği yağı sektöründe önemli üretici firmalar Trakyabirlik, Ülker, Yudum, Marsa, Unilever veOrkide’dir. Rekabet Kurulu raporlarında belirtilen bilgiler, 30 civarında teşebbüsün faaliyet gösterdiğiayçiçeği yağı sektörünün son derece rekabetçi bir piyasa olduğunu göstermektedir. Trakyabirlik pazarlideri, Yudum Gıda ikinci, Unilever ise üçüncü konumda bulunmaktadır. Marsa ve Ülker firmalarınınyüksek finansal ve lojistik gücü, yerli üreticilerin piyasada bulunması pazarda rekabetin yüksekolduğunun bir göstergesidir (Anonim 2006c).4.2.3 Mısırözü yağı sektörüMısırözü yağı, Graminae familyasından Zea mays mısır tanelerinin rüşeyminden elde edilen biryağdır. Nişasta ve glikoz şurubu üretimi sırasında yan ürün olarak rüşeymden mısırözü yağı da eldeedilmektedir. Mısırözü yağının trigliserid yapısının önemli kısmını ise 40, 42, 44, 46 ve 48 karbonlutrigliseridler oluşturmaktadır. Ham mısırözü yağı diğer bitkisel kaynaklı yağlarla karşılaştırıldığındaönemli miktarda fosfatidleri (% 1-3), sterolleri (en az % 1) ve serbest yağ asitlerini (en az % 1.5)içermektedir (Karaca ve Toprak 2009).Türkiye’de mısır, buğday ve arpadan sonra en fazla ekimi yapılan üründür. 2002 yılında 2.100 bin tonüretilen mısır miktarı 2008 yılında 4.274 bin tonu bulmuştur. Artış oranı % 125’dir. Aynı dönemde,mısır ekilen alan sadece % 19 oranında artmıştır. Bu durum, üretim miktarındaki artışın ürünverimindeki artıştan kaynaklandığını göstermektedir. 2002 yılında 4.2 ton/hektar olan mısır ürünüverimliliği, 2008 yılında 7.2 ton/hektara yükselmiştir. Mısır önceleri ithal edilen tarımsal ürünlerinbaşında gelirken 2008 yılına gelindiğinde kendine yeterlilik derecesi % 80 seviyesine ulaşılmıştır(Çizelge 4.9).Çizelge 4.9 Mısır arzı ve kullanımı (Anonim 2010a)2002/032003/042004/052005/062006/072007/082008/09Üretim (Bin Ton) 2.100 2.800 3.000 4.200 3.811 3.535 4.274Ekilen alan (Bin Hektar) 500 560 570 600 536 518 595Arz=Kullanım (Bin Ton) 3.192 4.190 3.894 4.166 4.837 4.572 4.605Kullanılabilir üretim (BinTon) 2.079 2.772 2.970 4.074 3.697 3.429 4.146İthalat (Bin Ton) 1.113 1.418 924 92 1.140 1.143 460Yurt içi kullanım (Bin Ton) 3.161 4.145 3.461 4.374 4.272 4.211 5.187Tüketim (Bin Ton) 1.366 1.798 1.289 998 1.030 1.026 1.041İhracat (Bin Ton) 31 28 32 352 74 93 124Kişi başına tüketim (kg) 19,84 25,78 18,23 ... ... 14,53 14,55Yeterlilik derecesi (%) 65,77 66,88 85,81 93,15 86,53 81,43 79,92Türkiye’de mısırözü yağı tüketimi toplam sıvıyağ pazarı içinde yaklaşık % 12-14’lük pay ile ayçiçeğive zeytinyağından sonra üçüncü sırada yer almaktadır. Özellikle son yıllarda bitkisel kaynaklı sıvı59