1101_PP 13_2014 Internet popr

Znaczenie I wojny światowej w Rosji
3. Lekcje z historii Wielkiej Wojny
W okopach I wojny światowej poległo liberalne państwo, a pojawiły się
przesłanki nowych systemów. Narodziła się Rosja bolszewików, ale i Europa
faszyzmu. George Kennan utrzymywał, że bez tej wojny trudno byłoby sobie
wyobrazić pojawienie się totalitaryzmów, wielkiego kryzysu, a w końcu
i wybuchu II wojny światowej [Kennan G. 1979, s. 3]. „Wielka wojna białych
ludzi” (Arnold Zweig) odebrała Europie polityczny i moralny prymat w świecie;
przyniosła upadek tradycyjnych wielkich imperiów europejskich, po rozpadzie
których powstało wiele państw narodowych (czy raczej wielonarodowych),
dała impuls do narodzin nowych potęg – USA i Japonii, wreszcie dowiodła roli
nowych instrumentów w postaci wojny ideologicznej i psychologicznej.
Pierwsza wojna światowa pokazała rolę przypadku czy incydentu w historii.
Psycholog społeczny Steven Pinker twierdzi, że Gawriło Princip stał się najważniejszą
postacią XX w., gdyż kilkoma strzałami w Sarajewie obalił trzy imperia
i wyniósł do władzy katów – Lenina, Stalina i Hitlera, którzy zmienili oblicze
tego świata. Oczywiście takie postawienie sprawy obraża zdrowy rozsądek,
ale nie zastępuje analizy głębszych uwarunkowań, które prowadzą do wojny.
Do niej prawdopodobnie i tak by doszło, jeśli nie w 1914 r., to parę lat później,
gdyż leżało to w interesie wielkich imperialistów. Zwłaszcza Wilhelm II jest
uznawany za tego, który parł do wojny 13 .
Poznanie historii I wojny światowej i jej następstw sprzyja rozumieniu
dynamiki współczesnych stosunków międzynarodowych. I to nie tylko dlatego,
że w jej rezultacie zrodziła się akademicka refleksja o stosunkach międzynarodowych
(pierwszą katedrę stosunków międzynarodowych powołano
w 1919 r. na Uniwersytecie Walijskim w Aberystwyth i do dziś nosi ona imię
wielkiego patrona Thomasa Woodrowa Wilsona). Także z tego względu, że
w jej rezultacie powstał taki ład międzynarodowy, którego reguły i instytucje
trwają do czasów obecnych. Demokratyzacja stosunków międzynarodowych
i zanegowanie nadrzędności imperialnej, koniec tajnej dyplomacji dynastycznej,
13
Andrzej Chwalba przywołuje wypowiedzi szefa sztabu generalnego Niemiec Helmutha von Moltkego
(młodszego) z maja i czerwca 1914 r., podkreślającego, że wyczekiwanie „zmniejsza nasze
szanse” i „im szybciej wojna wybuchnie, tym lepiej dla nas”. Edward Mandell House, specjalny
wysłannik prezydenta USA Woodrowa Wilsona do Europy w maju 1914 r. odnotował w Berlinie
„militaryzm posunięty do zupełnego obłędu” [Chwalba A. 2014, s. 31]. W latach sześćdziesiątych
ub. wieku hamburski historyk Fritz Fischer w polemikach z konserwatywnymi historykami
niemieckimi udowadniał, że głównym sprawcą I wojny światowej była II Rzesza Niemiecka, zob.
Griff nach der Weltmacht. Die Kriegszielpolitik des kaiserlichen Deutschland 1914/1918 (1961)
(pol. Sięganie po władzę nad światem. Cele wojennej polityki cesarskich Niemiec 1914-1918);
Krieg der Illusionen. Die deutsche Politik von 1911 bis 1914 (1969) (pol. Wojna iluzji. Niemiecka
polityka w latach 1911-1914).
IZ Policy Papers • 13(I) • www.iz.poznan.pl 103