1101_PP 13_2014 Internet popr

Stanisław Bieleń
Rosja bolszewicka dała początek potędze stalinowskiego ZSRR, który rzucił
wyzwanie całemu Zachodowi, a nie tylko poszczególnym mocarstwom. Po
I wojnie światowej przestała funkcjonować tradycyjna balance of power, świat
wkroczył w erę dekompozycji, a następnie koncentracji potęgi [Schweller R.L.
1994, s. 72-107]. Jej wynikiem było całkowite zburzenie systemu międzynarodowego,
ukształtowanego w XIX w. Dopiero II wojna światowa doprowadziła
do wyklarowania duopolu, złożonego z dwu największych sił, wokół których
powstały całe bloki państw. ZSRR należał niewątpliwie do zwycięzców.
2. Okoliczności wybuchu i przebieg Wielkiej Wojny
z pozycji rosyjskiej
Na rolę Rosji w I wojnie światowej warto spojrzeć przez pryzmat zmian, jakie
nastąpiły w systemie międzynarodowym drugiej połowy XIX w. [Natalicia G.
2014, s. 35-44], a także zbieg fatalnych okoliczności w czasie jej trwania [Mac-
Millan M. 2013]. Do wojny prowadzi zawsze splot różnych uwarunkowań 4 ,
wobec których historycy są często bezradni 5 .
Najważniejsze były – po pierwsze – zmiany w „koncercie europejskim”,
który powstał po kongresie wiedeńskim. W drugiej połowie XIX w. miejsce
Rosji uległo w nim degradacji. Przyczyną tego były następstwa klęski w wojnie
krymskiej (1853-1856), rezygnacja z rywalizacji z Wielką Brytanią w Azji
Środkowej (1888 r.), wreszcie przegrana w wojnie z Japonią (1904-1905). Rosja
coraz bardziej stawała się mocarstwem regionalnym, koncentrującym swoją
uwagę na Bałkanach, przez które zamierzała wejść na „ciepłe morza” Południa
(Morze Czarne i Morze Śródziemne). Początki rosyjskiej ekspansji w tym kierunku
sięgają wieku XVIII. Opanowanie Krymu w 1783 r., następnie aneksja
w 1812 r. Besarabii i w 1829 r. delty Dunaju stanowiły antecedencje aktywności
w drugiej połowie XIX w. W 1852 r. ogłosiła się obrońcą Słowian żyjących
w Imperium Osmańskim (wpływ panslawizmu) oraz chrześcijańskich miejsc
kultu w tureckiej wówczas Palestynie. Demonstrowano solidarność wobec
Bułgarów, interweniowano zbrojnie w Mołdawii i Wołoszczyźnie. To dało bezpośredni
pretekst wojnie krymskiej. W czasie wojny 1877/1878 r. Rosja stała się
4
Wspominając wybuch I wojny światowej warto pamiętać, że wybuchła ona dosłownie w setną
rocznicę zwołania kongresu wiedeńskiego, którego owocem był system „koncertu europejskiego”
i Świętego Przymierza. Spełniły się przewidywania Helmutha von Moltkego (juniora), który
ironizował: „Wieczny pokój to sen. Wojna jest elementem ładu bożego. Bez wojny świat popadłby
w stagnację i zaprzepaściłby się w materializmie” [Chwalba A. 2014, s. 43].
5
Anna Wolff-Powęska pisze, że „mimo istnienia ogromnej literatury szukającej przyczyn wybuchu
I wojny pozostajemy ciągle z wieloma znakami zapytania. Pewne jest tylko, że to emocje, a nie
racjonalny wybór, zadecydowały o katastrofie, która zmieniła Europę w cmentarzysko” [Wolff-
Powęska A. 2014].
96
IZ Policy Papers • nr 13(I) • www.iz.poznan.pl