1101_PP 13_2014 Internet popr

Zbigniew Mazur
w sprawie winy, jakie zajęli Kautsky i jego przyjaciele, wydawało się oferować
jedyną szansę osiągnięcia znośnego pokoju. Ceną było zdecydowane odrzucenie
przeszłości, ale do tego trzeba było się jednak wykazać gotowością. (...) Już
w pierwszych tygodniach po przewrocie, mimo całego poruszenia rewolucyjnego,
okazało się, że naród niemiecki, pomijając nielicznych outsiderów,
w żadnym wypadku nie był gotowy zerwać ze swoją przeszłością, nawet dla
osiągnięcia możliwie znośnego pokoju” [Dickmann F. 1963, s. 64].
Do zdecydowanych outsiderów należał Friedrich Wilhelm Foerster, który
swoimi publikacjami w czasie wojny i krótko po jej zakończeniu zasłużył sobie
na dozgonną nienawiść militarystów i nacjonalistów. Początkowo oceniał krytycznie
politykę wszystkich mocarstw i twierdził, że „chodzi o winę światową,
do której przyłożył się mniej więcej po równo każdy naród” (1916 r.) [Foerster
F.W. 1988a, s. 106], rychło jednak doszedł do wniosku, że główna odpowiedzialność
za wojnę spoczywała na Niemczech, a dokładnie na niemieckim militaryzmie
i nacjonalizmie. „Przeciwnicy Niemiec uzasadniają cały zakres swoich
żądań wyłączną winą Niemiec w wojnie światowej. Że niemiecki militaryzm,
że niemiecka polityka światowa i wiara niemieckich warstw wykształconych
w siłę miecza ponoszą rzeczywiście główną winę za wojnę światową może tylko
ten kwestionować, kto nie zna faktów lub kto sam siebie lub innych chce
łudzić. I tylko ten może pomóc w odnowieniu Niemiec, kto niezłomnie obstaje
przy głównej winie i nie ścierpi, żeby niemieckiemu narodowi bajdurzeniem
utrudniano zrozumienie całej szczególnej klątwy ostatnich pięćdziesięciu lat.
Ale tak samo niezłomnie trzeba przy tym obstawać, że owa niemiecka wina
ma korzenie w powszechnej winie światowej, a mianowicie w anarchicznej
konkurencji o wpływy między wielkimi mocarstwami, w szaleństwie próżnej
dumy narodowej, owej całej kolektywnej brutalności myślenia i odczuwania
politycznego, którego złego ducha rozwinęły Prusy-Niemcy z najwyższą konsekwencją”
(1919 r.) [Foerster F.W. 1988b, s. 138]. W innym miejscu: „Od pięćdziesięciu
lat nie było narodu w świecie, który mimo pokojowości szerokich
warstw niższych, tak głośno i tak przekonująco gloryfikował polityczne prawo
pięści i swoimi wystąpieniami, na skutek pobrzękiwania szablą i brutalności,
we wszystkich stronach świata niepowstrzymanie tak bardzo sam się izolował
i cały kulturalny świat tak przeciwko sobie wzburzył, jak naród niemiecki”
(1919 r.) [Foerster F.W. 1988c, s. 141]. Foerster tezą o „powszechnej winie” do
pewnego stopnia relatywizował odpowiedzialność Niemiec i trochę za bardzo
idealizował „pokojowość szerokich warstw niższych”, ale jego wysoce krytyczna
ocena polityki wilhelmińskiej nie pozostawiała wątpliwości.
22
IZ Policy Papers • nr 13(I) • www.iz.poznan.pl