Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Niemcy – początki sporu o winę za I wojnę światową<br />
tekstu, to wynikło z niego, że spiralę konfliktu nakręciły przede wszystkim<br />
Austro-Węgry, w każdym razie nie można z niego wyprowadzić tezy o wyłącznej<br />
odpowiedzialności Niemiec. Podobny zapis znalazł się w preambule układu<br />
pokojowego podpisanego 10 września 1919 r. z Austrią (wypowiedzenie wojny,<br />
rozpoczęcie działań zbrojnych etc.), z tym że w osobnym art. 177 rząd austriacki<br />
wziął odpowiedzialność za wywołanie wojny. Traktat pokojowy podpisany<br />
4 czerwca 1920 r. z drugim państwem sukcesyjnym monarchii habsburskiej,<br />
z Węgrami zawierał preambułę identyczną z preambułą traktatu z Austrią. Preambuła<br />
traktatu podpisanego 27 listopada 1919 r. z Bułgarią przypominała, że<br />
konflikt zbrojny zaczął się wypowiedzeniem wojny Serbii przez Austro-Węgry<br />
oraz wystąpieniem Bułgarii 11 października 1915 r. również przeciwko Serbii;<br />
wspomniano także o sojuszu Niemiec z Austro-Węgrami, Turcją, Bułgarią.<br />
Preambuła traktatu podpisanego 10 sierpnia 1920 r. z Turcją (nie wszedł<br />
w życie) wskazywała kolejno na: wypowiedzenie wojny Serbii przez Austro-Węgry,<br />
wystąpienie Turcji 29 października 1914 r. przeciwko państwom Ententy<br />
oraz generalnie wojnę prowadzoną przez Niemcy w sojuszu z Turcją. Tak więc<br />
wszystkie państwa centralne (Austro-Węgry, Niemcy, Turcja, Bułgaria) zostały<br />
obciążone wywołaniem i prowadzeniem wojny napastniczej, choć Austro-Węgry<br />
i Niemcy w każdym traktacie zostały szczególnie wyróżnione.<br />
Zidentyfikowanie agresora w traktach pokojowych było nowością w prawie<br />
międzynarodowym. Obowiązywała dotąd norma ius ad bellum, uznająca że<br />
atrybutem suwerenności państwa jest prawo do użycia siły w stosunkach zewnętrznych.<br />
Nawet pakt Ligi Narodów, stanowiący integralną część traktatów<br />
pokojowych, nie zawierał bezwzględnego zakazu uciekania się do siły, choć<br />
nakładał na to bardzo daleko idące ograniczenia (dopiero Pakt Kelloga z 1928 r.<br />
zobowiązał do wyrzeczenia się wojny). Trudno więc mówić o „winie” Niemiec,<br />
skoro nie istniał powszechny zakaz wojny agresywnej. W cytowanych<br />
preambułach zawarto ocenę polityczną, oczywiście dla państw centralnych<br />
negatywną, chyba że ktoś uważał wojnę powszechną za wydarzenie pozytywne.<br />
Druga nowość wiązała się z odejściem od klauzuli zapomnienia (oblivion),<br />
nakazującej zatrzeć pamięć o krzywdach i szkodach wyrządzonych podczas<br />
wojny [Dickmann F. 1963; Fisch J. 1979]. Pojawiła się ona w traktatach<br />
w XVII w., w XIX w. zrezygnowano z jej zamieszczania, zakładając domyślnie, że<br />
nadal obowiązuje. Nie było precedensu stawiania przed trybunałem władz pąństwa-agresora.<br />
Podczas konferencji paryskiej strona francuska powoływała się<br />
na zmiany świadomości prawnej, angielska na common law, amerykańska<br />
twierdziła, że prawo nie może działać wstecz (Clemenceau: precedensu nie<br />
ma, ale ta wojna też nie miała precedensu). Ostatecznie w traktacie wersalskim<br />
IZ Policy Papers • <strong>13</strong>(I) • www.iz.poznan.pl 17
Change language