1101_PP 13_2014 Internet popr

Stanisław Bieleń
znalazły się w stanie wojny, po upływie austriackiego ultimatum wobec Serbii.
Warto wszak pamiętać, że w pierwszym odruchu Rosja zachęcała Belgrad do
przyjęcia ultimatum, co oznaczało, że ani rząd rosyjski, ani car nie byli gotowi
umierać za Serbów. Zmieniło się to w ciągu kilku dni 6 . Paradoks polegał na
tym, że nikt nie chciał żadnej wielkiej wojny 7 , ale Europa w ciągu kilku tygodni
znalazła się w globalnym konflikcie zbrojnym. „Wybuch małej partykularnej
wojny zadziałał niczym kula śnieżna, uruchamiając lawinę, której żadna siła
nie była już w stanie zatrzymać” [Chwalba A. 2014, s. 35].
Co było charakterystyczne w propagandzie wojennej, to fakt wzajemnego
obrzucania się winą za parcie do konfliktu. Przypomina to nieco dzisiejszą
sytuację, kiedy jedynie po stronie rosyjskiej postrzega się awanturnictwo wojenne.
Otóż mimo parcia Wiednia i Berlina do wojny, w końcu lipca 1914 r.
niemieckie i austriackie gazety wyraźnie sugerowały, że to Rosja jest agresorem
i „wstrętnym imperialistą” [Chwalba A. 2014, s. 36-37]. Analogie dotyczą także
aktywności ruchów antywojennych. Gdy przychodzi do eskalacji propagandy
prowojennej, pacyfiści znikają z ulic. Partie socjaldemokratyczne skupione
w II Międzynarodówce zajmowały postawę antywojenną, uznając konflikt
zbrojny za korzystny dla międzynarodowej burżuazji. Gdy wzrosło jednak
napięcie i wybuchła wojna, zaczęły solidaryzować się z własnymi narodami.
Być może jest to prawidłowość historyczna, że gdy rośnie zagrożenie wojenne,
mało kogo stać na myślenie odrębne i niezależne.
Andrzej Chwalba wskazuje też na błędne kalkulacje caratu, jeśli chodzi
o skutki polityki odstraszania. Pisze, iż „w Petersburgu wierzono, że wystarczy
tupnąć nogą, postraszyć, aby osiągnąć spodziewany cel i zmusić Austro-Węgry
do powstrzymania dalszych agresywnych kroków wobec Serbii. Stało się inaczej.
Mobilizacja przeprowadzana w Rosji wywołała reakcję łańcuchową. Wiedeń
i Berlin uznały ją za akt zdecydowanie wrogi, prawie równoznaczny z wypowiedzeniem
wojny” [Chwalba A. 2014, s. 37]. W tym samym czasie Niemcy
6
„Między 24 a 30 lipca uległo zmianie stanowisko Rosji wobec wojny. Inaczej niż w 1909 r. i inaczej
niż w 1913 r. – tym razem poparła Serbię. Miała już dość ustępstw. Chowanie głowy w piasek
oznaczałoby konflikt z wpływowymi panslawistami, którzy uważali, że Rosja nie może znowu
zdradzić tak bliskiej jej sercu prawosławnej Serbii. Gdyby władze rosyjskie nie były przekonane
o rosnącym od czasu klęski w wojnie z Japonią potencjale demograficznym i militarnym Imperium
Romanowów, zapewne pozostawiłyby Serbię samą sobie. Tymczasem Petersburg okazał
się gotowy do konfrontacji zbrojnej, chcąc odzyskać dobre imię i na nowo mocniej usadowić się
na Bałkanach i Zakaukaziu”. 28 lipca rząd rosyjski ogłosił częściową mobilizację 13 korpusów
stacjonujących w pobliżu granicy z Austro-Węgrami, co przyspieszyło wybuch wojny [Chwalba
A. 2014, s. 33].
7
W. Lenin w 1913 r. w liście do Gorkiego pisał, wyrażając marzenie, że „wojna między Austrią
i Rosją byłaby nadzwyczaj pożyteczna dla rewolucji, ale nie jest prawdopodobne, żeby Franciszek
Józef i Mikołajek sprawili nam tę przyjemność”. Okazało się, że nastąpiło to wcześniej, niż
komukolwiek mogłoby się przyśnić [Heresch E. 2010, s. 11].
98
IZ Policy Papers • nr 13(I) • www.iz.poznan.pl