Agnieszka Tułowiecka HERBARZE I QUASI-HERBARZE. WOKÓŁ ...

Śląsku, który pozostawał wówczas w sferze silnych wpływów zachodnioeuropejskich,które to wpływy wzmogły się po odłączeniu Śląska od państwa Kazimierza Wielkiego.Rozwinięta tradycja herbowa ukształtowała się ostatecznie na terenie Polskidopiero na przełomie XIV i XV wieku. Powstawanie polskich herbów rycerskichprzebiegało bowiem równocześnie z zachodzącym w tym samym czasie procesemformowania się rodów i zamykaniem stanu rycerskiego, który to stan w następnym stuleciustał się szlachtą. Prawdopodobnie, słowo „herb” po raz pierwszy pojawiło się w formiezlatynizowanej w kancelarii królewskiej właśnie w piętnastym wieku, w 1415 roku jako: etquator herbis.Co do pochodzenia i ukształtowania rodów herbowych uczeni wysuwają dwieteorie. Pierwsza z nich głosi, że powstały one wskutek asymilowania się słabszych, mniejznacznych rodzin rycerzy i drobnych właścicieli ziemskich z możniejszymi grupamikrewniaczymi, cieszącymi się większym prestiżem i bogactwem. Drobni rycerze, włodycy(wolni posiadacze) czy sołtysi, zobowiązani do służby zbrojnej, występowali nawyprawach wojennych pod znakiem możnych sąsiadów. Z czasem też przyjmowali je jakowłasne. W ślad za tym następowała identyfikacja z tym heraldycznym rodem iutożsamianie go z faktycznymi więzami krwi. Druga teoria głosi, że przynajmniej głównytrzon rodu, jego najbardziej znaczące gałęzie, były złączone rzeczywistymi więzamipokrewieństwa. Ewentualni zaś dołączeni „chlebojeźdźcy”, nie mieli większego wpływuna politykę rodu, o której decydowali najznaczniejsi, piastujący najwyższe w rodziedostojeństwa. 24 Początkowo zatem recepcja godeł rodowych przez polskie rycerstwo miałaspontaniczny i niezależny od władców charakter, później herb można było uzyskaćdziedzicząc go, albo przez nobilitację, albo adopcję herbową (przyłączenie do herbu osobypochodzenia plebejskiego), albo indygenat (nadanie polskiego szlachectwacudzoziemcom).Sama nazwa „heraldyka” pochodzi od słowa „herold” (z niem. Herold)średniowiecznego urzędnika dworskiego, który podczas turniejów wywoływał nazwiskarycerzy biorących w nich udział, sprawdzał pochodzenie i herby uczestników turnieju.W ten sposób, w celu identyfikacji herbów heroldowie sporządzali księgi turniejowe lubtzw. role herbowe, które dały początek późniejszym herbarzom.24 Por. J. Wroniszewski: Kryteria herbowe w badaniach genealogicznych. W: Genealogia-problemymetodyczne w badaniach nad polskim społeczeństwem średniowiecznym na tle porównawczym. Pod red.J. Hertla. Toruń 1982, s.118-119.10